زبان خوزی(خوزستانی) و دزفولی

زبان خوزی(خوزستانی) و دزفولی

ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮﻭ قبادیانی ﻣﯽ‌ﮔﻮﯾﺪ: 

“ﺩﺭﺑﺎﺭﯾﺎﻥ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﭼﻮﻥ ﺑﻪ ﺧﻠﻮﺕ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪﯼ ﺑﻪ ﺧﻮﺯﯼ ﺳﺨﻦ ﺭﺍﻧﺪﯼ‌” ﻭ ﺩﮐﺘﺮ ﺯﺭﯾﻦ‌ﮐﻮﺏ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺭﺍ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ.

ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻋﺮﺍﺏ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﮐﺘﺎﺏ ﺍﺑﻦ ﺣﻮﻗﻞ ﻣﯽ‌ﺧﻮﺍﻧﯿﻢ ﺑﻮﻣﯿﺎﻥ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ ﺩﺭ ﻋﻬﺪ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﺍﯾﺮﺍﻧﯿﺎﻥ ﭘﺎﺭﺳﯽ ﺯﺑﺎﻥ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻗﻮﻡ ﺧﻮﺯﯼ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧﺎﺹ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﺍﺷﺘﻨﺪ. ﺍﯾﻦ ﻗﻮﻡ ﺗﺎ ﻗﺮن‌ها ﭘﺲ ﺍﺯ ﺑﺮاﻓﺘﺎﺩﻥ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﯽ ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ ﺯﺑﺎن‌شان ﺭﺍ ﺣﻔﻆ ﮐﺮﺩﻧﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻗﺮﻥ ﭼﻬﺎﺭﻡ ﻫﺠﺮﯼ، ﺑﻨﺎﺑﺮ ﮔﺰﺍﺭش‌هایی ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﺍﺳﺖ، ﺣﺘﯽ ﺧﻮﺯﯼ‌ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺍﺳﯿﺮ ﻋﺮب‌ها ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﺑﺼﺮﻩ ﮐﻮﭼﺎﻧﺪﻩ شده ﺑﻮﺩﻧﺪ، ﺩﺭ ﺑﺼﺮﻩ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﺩﺷﺎﻥ ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽ‌ﮐﺮﺩﻧﺪ‌.

ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﺯﯼ ﻫﯿﭻ ﻭﺟﻪ ﺍﺷﺘﺮﺍﮐﯽ ﺑﺎ ﺯﺑﺎن‌های ﻓﺎﺭﺳﯽ ﻭ ﻋﺮﺑﯽ ﻭ ﺁﺭﺍﻣﯽ ﻧﺪﺍﺷﺖ، ﻭ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺍﺑﻦ‌ﺣﻮﻗﻞ ﮐﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺕ ﺟﻐﺮﺍﻓﯿﺎیی ﺑﻪ ﺧﻮﺯﺳﺘﺎﻥ می‌رود، می نویسد: ﺯﺑﺎن بومیان خوزستان‏ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺎﺭﺳﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﺍﺳﺖ ﻭ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﯾﺎﻧﯽ ﻭ ﻋﺒﺮﺍﻧﯽ ﺍﯾﻨﻬﺎ ﺑﻮﻣﯿﺎﻥ ﺩﺭﺟﻪ ﺍﻭﻝ ﺧﻮزﺳﺘﺎﻥ ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ ﻣﯽ‌ﺭﻓﺘﻨﺪ، ﺍﺯ ﺑﻘﺎﯾﺎﯼ ﻗﻮﻣﯽ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻫﺰﺍﺭﻩ ﺳﻮﻡ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﻣﺴﯿﺢ ﺩﻭﻟﺖ ﺧﻮﺯﯼ‌ﻫﺎ ﺭﺍ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺍﺳﻨﺎﺩ ﺁﺷﻮﺭﯼ ﻭ ﺩﺭ ﺗﻮﺭﺍﺕ ﺑﺎ ﻧﺎﻡ ﻋﯿﻼﻡ ﺍﺯ ﺁﻥ ﯾﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ‌.

ﺩﺭ لیست کلمات ﺯﯾﺮ ﺗﻌﺪﺍﺩﯼ ﺍﺯ ﻭﺍﮊﮔﺎﻥ ﺯﺑﺎﻥ ﺧﻮﺯﯼ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ تطبیق با زبان دزفولی ردیف کرده ایم:

ﺗَﺮَ tara  = ﻣﯽﺗﻮﺍﻧﺪ

ﻧَﺘَﺮَ natara = ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﺪ

ﺧَﺴﯽ ‏ khasi ‏ = ﻣﺎﺩﺭ ﺯﻥ ﯾﺎ ﻣﺎﺩﺭ ﺷﻮﻫﺮ

ﺧﻮﺍﺭ ‏ khaar  = خواهر

ﺑِﺮﺍﺭ ‏  beraar ‏= ﺑﺮﺍﺩﺭ

ﭘِﯿﺎ ‏piyaa ‏ = ﻣﺮﺩ

ﻣِﯿﺮهَ ‏ mera ‏ = ﺷﻮﻫﺮ

ﺍَﻓﺘﻮ(عفتو) ‏ ‏ afto ‏ = ﺁﻓﺘﺎﺏ

ﺍُﻭ ‏ o ‏ =  ﺁﺏ

ﭘَﺴﯿﻦ pasin  = بعد از ظهر

ﺍﯾﺴﻮﻥ ‏isoon ‏ = ﺍﯾﻨﮏ ‏ﺣﺎﻻ‏ – ﺍﯾﻦ ﺯﻣﺎﻥ

ﺍﻭﺳﻮﻥ ‏ oosoon ‏ = ﺁﻥ ﺯﻣﺎﻥ – ﺁﻥ ﻫﻨﮕﺎﻡ ‏

ﮐُﻠﻤِﺠﻮﺭ ‏ kolmejoor ‏ = ﮐﺎﻭﺵ ﻭ ﺟﺴﺘﺠﻮ

ﻗَﻠَﭙﯿﺪﻥ ‏ ghalapidan ‏ =  ﺁﻫﺴﺘﻪ ﻭ ﺑﻪ ﺭﻭ ﺑﻪ ﺑﻐﻞ ﺍﻓﺘﺎﺩﻥ

ﺷَﮑﻨﯿﺪﻥ ‏ shaknidan ‏ = ﺗﮑﺎﻥ ﺩﺍﺩﻥ – ﺷﮑﺎﻧﺪﻥ – ﻟﺮﺯﯾﺪﻥ

ﺷِﯿﻮﻧﯿﺪﻥ ‏ shevenidan ‏ = ﺑﻪ ﻫﻢ ﺯﺩﻥ

ﮔُﻠﻨﯿﺪﻥ ‏ golnidan ‏ = ﺭﻭﺷﻦ ﮐﺮﺩﻥ

ﺧُﻔﺘﯿﺪﻥ ‏ khoftidan ‏ = ﺧﻮﺍﺑﯿﺪﻥ

ﻭِﺭﺳﯿﺪﻥ ‏versidan ‏ = ﺑﻠﻨﺪﺷﺪﻥ – ‏ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ‏

ﺗَﺮِﺳَّﻦ ‏ taresan ‏ = ﺗﻮﺍﻧﺴﺘﻦ

ﺑِﺰﻧﯿﺪﻥ ‏beznidan ‏ = ﺟﺪﺍ ﮐﺮﺩﻥ – سوا کردن

ﺑﯿﺨﺘﻦ یا بِختن  biykhtan = الک و غربال کردن

ﺍِﻧﺠﻨﯿﺪﻥ ‏  enjenidan ‏= ﺧﻮﺭﺩ ﮐﺮﺩﻥ

ﺭﻭﻣﻨﯿﺪﻥ ‏  romnidan ‏= ﻭﯾﺮﺍﻥ ﮐﺮﺩﻥ

ﭘَﺘﯽ ﮐﻮﺭﺩﻥ ‏ pati kordan ‏ = ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮﺩﻥ

ﺷَﮏ ‏  shak ‏= ﺗﮑﺎﻥ ﻭ ﻟﺮﺯﺵ

ﭘﯿﺖ ﺧﻮَﺭﺩﻥ ‏ peyt khordan ‏ = ﭘﯿﭻ ﺧﻮﺭﺩﻥ

ﺩِﺷﺒُﻞ ‏  deshbol ‏= ﻏﺪّﻩ

ﻋَﺲ ‏  as ‏= ﺍﺳﺘﺨﻮﺍﻥ

ﺗﯿﻪ ‏  tiya ‏= ﭼﺸﻢ

ﮔِﻨﺪﯾﮏ ‏  gendik ‏= ﭘﺎﺷﻨﻪ ﯼ ﭘﺎ

ﭘِﺖ ‏ pet ‏ = ﺩﻣﺎﻍ

ﺗﯿﮏ ‏tik ‏ = ﭘﯿﺸﺎﻧﯽ

ﺑُﺮﮒ ‏borg ‏ = ﺍﺑﺮﻭ

ﮐُﻠﻤَﮏ ‏kolmak ‏ = ﺁﺭﻧﺞ

ﭼﺎﺱ ‏ chaas ‏ = ﻧﻬﺎﺭ

ﺷﻮﻭﻡ ‏ shoom ‏ = ﺷﺎﻡ

ﻧﺎﺷﺘﺎ ‏ nashta ‏ = ﺻﺒﺤﺎﻧﻪ

ﭘُﺮﺱ ‏ pors ‏ = ﻣﺮﺍﺳﻢ ﺧﺘﻢ

ﺳُﻨﮓ ﺳُﻨﮓ ‏song ‏ = ﯾﻮﺍﺵ ﯾﻮﺍﺵ ‏ﺁﻫﺴﺘﻪ ‏

ﮔَﭗ ‏  gap ‏= ﺑﺰﺭﮒ

ﺗﻮﻭ ‏ too ‏ = ﺍﺗﺎﻕ – اطاق

ﺷﻮﻭﻣﯽ ‏  shoomi ‏= ﻫﻨﺪﻭﺍﻧﻪ

ﮔِﺮﯾﻮَ ‏ geriva ‏ = ﮔﺮﯾﻪ

ﻭﺍﯾﻪ ‏  vaaya ‏= ﺁﺭﺯﻭ

ﭘَﺘﯽ ‏  pati ‏= ﺧﺎﻟﯽ

ﮐُﺖ ﮐﻮﺭﺩﻥ‏ kot kordan ‏ = ﺳﻮﺯﻥ ﻧﺦ ﮐﺮﺩﻥ

ﮐُﺖ ﮐُﺖ ‏  kot kot ‏= ﺧﻮﺭﺩ ﺧﻮﺭﺩ – ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ

ﮐِﻠِﮏ ‏  kelek ‏= اﻧﮕﺸﺖ

ﮐﻮﯼ ‏ kavi ‏= ﮐﺎﻫﻮ

ﮔﯿﺰ ‏ geyz ‏=  ﮔﯿﺞ ﻭ ﺧﯿﺮﻩ

ﺗﺎﺭ ﺑﻔﮏ(ﮐﺎﺭ ﺑﻔﮏ) ‏ ‏ tarbafak –  k ‏= ﻋﻨﮑﺒﻮﺕ

ﻟﻮ ‏lo ‏ = ﻟﺐ

سیلا‏ sila ‏ =  ﺳﻮﺭﺍﺥ

ﻟّﻔﻮ ‏ lafo ‏ = ﻣﻮﺝ ﺁﺏ

جالب اینست که به تقریب نود درصد واژگان برشمرده شده، در حال حاضر در شهرستان دزفول، با نام تاریخی دژپول و بهبهان، با نام تاریخی ارجان یا ارگان و زیدون با نامهای تاریخی زیتون و شوشتر و در گویش بهبهانی هنوز به همین سیاق استفاده شده و به کار می رود و بسیاری از لغات برشمرده شده، میان گویش های دزفولی، شوشتری، بهبهانی مشترک است و این نشانه ی خواستگاه یکسان گویش های خوزی ست، که منشعب از پارسی میانه می باشند.

منبع : وب سایت چمدان آبی – دانشنامه دزفول