سعبات (ساباط) های دزفول

سعبات های دزفول

سعبات – سعباط – ساباط – سابات – صابات یعنی سایبان، دالان سرپوشیده، پوشش رهگذر، محلی مسقف میان دو خانه در دو طرف کوچه

در ریشه یابی معنای ساباط باید گفت که این واژه برگرفته از دو بخش “سا” به معنای آرامش و “باط” به معنای بنا، می‌باشد. سابات علاوه بر ایران در عراق و مراکش نیز وجود دارد و از دو جزء ساوبات بمعنی سایبان است.

در دزفول نیز ساباط‌ها رهگذران را برای لحظاتی از معرض تابش نور خورشید دور نگه داشته و آن‌ها را میهمان آرامشی برگرفته از سایه‌ای خنک می‌کردند.

امروز نیز سعبات های (ساباط‌ های) دزفول سندی زنده و گویا بر معماری منحصر به فرد و قدمت تاریخ و فرهنگ دیار مقاومت و پایداری هستند.

اسامی سعبات های دزفول

(الف)

آبشار دو(گذر)

ابوالحیل”بنگشتیون“(خ امام خمینی) – دو نام دارد

ابو جن(نقل شده است که این سعبات جن در نزدیک کَلِ شاه نجف داشته است)

احمدی(جنب مسجد نور خ شریعتی)

(ب)

باب المرادی

بازار قدیم(خ امام خمینی و شریعتی)

باقلیون(خ شهید منتظری)

بنگشتیون”ابوالحیل”(خ امام خمینی) – دو نام دارد

بی دل(گذر مجدیان محله قلعه)

بیگدلی(مربوط به اواخر دوره قاجار خیابان امام خمینی شمالی کوچه شهید اخلاق زاده جنب مسجد آیت الله بیگدلی)

(پ)

پروهان

پلا بچیلون(جاده ساحلی)

پیرزنگی(مسجد پیرزنگی)

پیرنظر(دو سعبات جنب حسینیه پیرنظر خ امام خمینی)

(ت)

تُوریکَه(پشت مسجد حج جعفر – جنب بسیج نوجوانان)

تیزنو(جنب مسجد قلعه)

(چ)

چیتا آغامیر “آقامیر”(خ طالقانی)

(خ)

خراطان “گذر”(خ شریعتی)

خردمند

خلج(روبروی هتل احسان)

خیاتون”خیاطان”

خیمه کشون(خ شهید منتظری کوجه کاروان)

(د)

دادگاه(خ امام کوچه بنگشتیان)

دروازه(جنب مسجد دروازه خ قلعه)

(ز)

زرشناس(کوچه هفت پر)

زرنگار”سُ در یا 3 سه در”

ملا زهرا

(ژ)

ژوبین

(س)

سرمیدان(پشت سبزقبا)

سلیم(خ امام خمینی کوچه نوشین”میوه فروشان یا ناجی”)

سوبیون

حاج نظر سیاهپوش

سیلانی

(ش)

شاهرکن الدین(جنب مسجد خ طالقانی)

شیخ الاسلام(جنب مسجد شیخ سلیمان عاملی خ طالقانی)

شیره خانه ارده افضل(خ امام خمینی)

ماندنی شیرین صحرایی

(ص)

صافدل

صفار”جوادی”(خ امام خمینی روبروی مسجد جامع)

(ض)

ضیائی”خلیلک”

(ط)

طلایی

طهماسبی

(ع)

عدسی

عراقی

عزیزی پور(کوچه لوریان)

عسلی

عطار”محله زرگرون”(خ شریعتی)

عطار(جنب پیرنظر خ امام خمینی)

عماد

عیدیان

(ع)

غفوریان

(ق)

عمارت قطب

(ک)

کاروان

کتابی”پیکارزاده”

کپش

(گ)

غلامرضا گرگ

گرگر

گوشه دزفولی

گینی

(ل)

کاظم لامی

لوریان

(م)

مجدیان

مستوفی خان

مشایخ”شیخون انصاری”

مشک دوزون

ملا محمدرضا معرف زاده(خانه داخل کوچه دور فلکه)

سلطانعلی مقدم پور(حدزاده)

مقدمیون

معزی(گذر آیت الله معزی)

حاج سلطانعلی معمار”حدزاده”

دکتر ملک آسا

میرزکیون(کوچه میرزکیان خ شریعتی)

(ن)

ناهید(ساباط ناهید مربوط به دوره قاجار است این اثر در تاریخ بهمن ماه ۱۳۸۱ با شماره ۷۰۹۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

نیلساز(خانه خ طالقانی)

(ه)

هفت پَر

شرحی بر سعبات های دزفول

ساباط زرشناس دزفول

ساباط زرشناس دزفول یکی از ساباط‌های زیبای بافت قدیم است که در کوچه هفت‌پر در دل کوچه‌های آجری ‌بافت این شهر واقع شده است. دزفول به‌دلیل داشتن بافت ارزشمند تاریخی و آجری، مهد بخش‌هایی از معماری اصیل ایرانی است و آثار بسیاری از آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. محوطه اطراف ساباط زرشناس، با بناهای تاریخی‌ای چون خانه فیروزی، مسجد ملاحاجی، ساباط کپش و… ارزشمندتر شده و یکی از محورهای با ارزش برای برگزاری برنامه‌های بافت‌گردی است. فضای سنتی گذر منتهی به ساباط زرشناس، آدمی را همراه با چینش زیبای آجری آن، از دل زمینی خاکی تا به آسمانی آجری هدایت می‌کند و بی هیچ ادعایی به آرامشی دل‌نشین میهمان می‌کند.

سعبات سلیم

سعبات سلیم در کوچه نوشین (کوچه میوه فروشان یا ناجی)و در مرکز شهر دزفول واقع است که به ‌شکل مورب از میدان مرکزی شهر یعنی ابتدای خیابان امام خمینی جنوبی به سمت شرق به محله وسیع شاه رکن الدین منتهی می‌شود، سابات سلیم معماری با شکوهی داشت و به شکل چهار راه و یا چهار در بود و سه یا چهار خانواده در بالای آن سکونت داشتند و متأسفانه در اثر بی‌توجهی و کوتاهی از بین رفته است.

ساباط سیلانی دزفول

بافت تاریخی دزفول بناهای ارزشمند زیادی را در خود جای داده است. ساباط سیلانی (سیلونی) یکی از ساباط‌ های ارزشمند بافت تاریخی دزفول است. قدمت این ساباط به دوره قاجاریه می‌رسد و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این ساباط از سمت شرق به گذر خراطان و از غرب به گذر آبشار منتهی می‌شود. نام این ساباط برگرفته از نام خانه مجاور خود به ‌نام سیلانی است که به سه ساباط دیگر با نامهای آبشار، مقدمیان و عراقی منتهی می‌شود.

ساباط صفار دزفول

بافت تاریخی دزفول را مجموعه ساباط هایی آجری به هم پیوند می دهد. ساباط صفار دزفول یکی از بناهای ارزشمند این بافت است که در کوچه صفار محله ی بازار، جنب بازار قدیم دزفول منشعب از خیابان امام خمینی کوچه روبروی مسجد جامع واقع شده است. اطراف این ساباط که قدمت آن به دوره قاجاریه می رسد ساباط های ژوبین، ساباط کتابی (پیکار زاده) و خانه دیده بان قرار دارند. فضای بکر و آرامش بخش کوچه یکی از دست نخورده ترین گذرهای بافت را پیش روی بازدیدکنندگان می گذارد. سایه اندازی این ساباط و ارتفاع بناهای اطراف کوچه صفار، سازگاری بافت تاریخی دزفول را با شرایط اقلیمی دزفول به خوبی نشان می دهد. این ساباط علاوه بر نام صفار به نام جوادی نیز نامیده شده است.

از جمله مشخصات ویژه این ساباط قرار گرفتن در میان محله ای با بافت کاملا سنتی و در کوچه ای پیچ در پیچ با ساباطهای متوالی است. این ساباط به صورت ال انگلیسی L شکل بوده و دهانه شرقی غربی آن با پوشش طاق و تویزه ای و دهانه شمالی جنوبی آن با پوشش چهار بخشی اجرا شده است. این بنا از نظر ساختار معماری و همچنین سازه ای بسیاز حائز اهمیت می باشد. تزلزل بنیان ساباطها به لحاظ اینکه تکیه گاه و پشتبند خانه های مجاور محسوب می شوند موجب اختلال سازه ای در همجواری هاست از این نظر حفظ سازه و دوام بنای ساباط ها از اهمیت بالایی در بهسازی بافت تاریخی دزفول برخوردار است.

سعبات عزیزی پور

ساباط عزیزی پور یکی از گذرهای تاریخی بافت قدیم دزفول است که در کوچه باربد در محله لوریان واقع شده. این ساباط دارای ارتفاعی حدود ۶٫۳۰ متر و عرض ۲٫۵ متر است که ورودی بنا در جهت شرق و خروجی آن در جهت غرب ساخته شده . ساباط عزیزپور در دو طبقه بنا شده و قدمت آن به دوران قاجاریه می رسد. در اطراف این سازه ارزشمند آثار ثبت ملی نظیر پلا بچیلون، خانه فیروزی و خانه صنیعی در محله لوریان می باشد که این محل را به نمونه ای ارزشمند و بیانگر عظمت و شکوه معماری سنتی بافت قدیم دزفول می باشد. سبک آجرکاری ساباط در طبقه فوقانی دارای آرایه های آجری نفیسی به سبک کلیدی است و دارای کاربری مسکونی می باشد. همچنین این ساباط در مسیر گردشگری بافت تاریخی دزفول قرار دارد.

گذر آیت الله معزی (گذر معزی)

گذر تاریخی معزی در وسط بافت تاریخی و کنار خیابان شریعتی و پل جدید دزفول یکی از گذرهایی است که در سال های اخیر احیا شده است. این فضای زیبای، از ترکیب آجر و درختان سبز کنار (سدر) ایجاد شده حس دلنشینی را برای عابران فراهم می آورد.

وجود رواق ها، ساباط گوشه دزفولی ، بقعه آیت الله معزی ، کف پوش زیبای سنتی، خانه تاریخی شایگان و منظره ی رود دز و پارک های ساحلی، این گذر محله ی قلعه را، به یکی از زیباترین قسمت های بافت تاریخی دزفول مبدل ساخته است. بافت تاریخی دزفول یکی از جاذبه های گردشگری مهم استان خوزستان و جنوب ایران به شمار می رود.

سعبات در خونه‌ی حج سُلطون (سلطه) علی معمار (حدزاده)

( درخونه در واقع محل نشست معمار با حضور استادکاران، بنایان و مزد بگیرانی چند بود که با ورود معمار به محل کار اعزام می شدند)

این سعبات بسیار طویل و بیش از سی تا چهل متر طول و سه و نیم بلندا (ارتفاع) بود، تقریباً شش خانه را در طول مسیر شرقی غربی خود پوشش می داد.؛ منزل خانواده معروف طلایی، خانه شهید ماهتابی، خانواده قدرت اله رادیو ساز (تعمیرکار رادیو)، خانه نعمت مرغی و … در منتها الیه قسمت شرقی کوچه مجدداً سعبات پیچ می خورد و ادامه سعبات حدود پانزده الی بیست متر بصورت شمال جنوبی امتداد می یافت و منزل خانواده عیدیان، مش صفر علی لحاف دوز و خانه معمار حج سلطه علی معمار (حدزاده) را در بر می گرفت.

دقیقاً چسبیده به منتها الیه ضلع غربی سعبات مذکور، سعبات دیگری آغاز می شد که چندین خانه را در بر می گرفت. منزل مش علی محمد لحاف دوز (کمیلی) خانواده قل طاق ساز، صلواتی و … این عنصر زیبای معماری نمایان بود. محل دقیق این سعبات در حیدرخانه و پشت مدرسه علمیه آیت اله بیگدلی فعلی قرار داشت که متاسفانه بر اثر اصابت موشک بطور کلی ویران گشت.

اسامی سعبات های دزفول به ردیف الفبایی

آبشار دو(گذر) – احمدی(جنب مسجد نور) – باب المرادی – بازار قدیم – باقلیون – بنگشتیون – بی دل(گذر مجدیان) – بیگدلی(جنب مسجد آیت الله بیگدلی) – پرهان – پلا بچیلون – پیرزنگی(مسجد پیرزنگی) – پیرنظر(دو سعبات جنب حسینیه پیرنظر) – تیزنو – چیتا آغامیر(آقامیر) – خراطان(گذر) – خردمند – خلج(روبروی هتل احسان) – خیاتون(خیاطان) – خیمه کشون – دادگاه(کوچه بنگشتیان) – دروازه(جنب مسجد دروازه) – زرشناس – زرنگار(سُ در یا 3 سه در) – ملا زهرا – ژوبین – سرمیدان – سلیم – سوبیون – حاج نظر سیاهپوش – سیلانی – شاهرکن الدین(جنب مسجد) – شیخ الاسلام(جنب مسجد شیخ سلیمان عاملی) – شیره خانه ارده افضل – صفار(جوادی) –  ضیائی(خلیلک) – طهماسبی – عدسی – عراقی – عزیزی پور – عسلی – عطار – عماد – قطب – کتابی(پیکارزاده) – کپش – گرگر – گوشه دزفولی – گینی – کاظم لامی –  لوریان – مجدیان – مستوفی خان – مشایخ(شیخون انصاری) – مشک دوزون – ملا محمدرضا معرف زاده(خانه) – مقدمیون – معزی(گذر آیت الله معزی) – حاج سلطانعلی معمار(حدزاده) –  دکتر ملک آسا – میرزکیون(کوچه) – ناهید – نیلساز(خانه) – هفت پَر

گردآوری: محمدحسین دُرچین – مدیر سایت چمدان آبی

منبع : وب سایت چمدان آبی – دانشنامه دزفول