عید اموات یا عید موردون (مُرده ها)

عید اموات یا عید موردون (مُرده ها)

مراسم و آداب و رسوم عید سال اول مُرده یا عید مُوردون

یکی از آئـین های کهن پـیش از نوروز و ارزشمند در ایران، رسم عید گرفتن برای اموات است که در این مناسبت، پنجشنبه یا جمعه آ‌خر سال مردم به زیارت اهل قبور می‌روند. در این پنجشنبه و جمعۀ آخر سال آرامستان‌ها مملو از افرادی است که برای دیدار از اموات خود می‌آیند. هر شخصی بر سر قبر عزیزش یا دعا می‌خواند یا خیرات می دهد یا با آب و گلاب سنگ قبر را تمیز می‌کند. برخی ساعت ها و بعضی تا پاسی از شب کنار قبر می‌مانند. زیارت اهل قبور، به عنوان یک پدیده اجتماعی موجب تلطیف روح، نرمی قلب و صفای باطن افراد می‌شود.

• چرا مردم در این روز به مزار مُردگان می‌روند؟

حضور بر سر مزار اموات عزیزان در بین ما ایرانی‌ها جایگاه شایسته ای دارد. به خصوص این حضور، در شب جمعه آخر هر سال بسیار جا افتاده و به عنوان یک رسم و سنتی پسندیده، برای همه اقشار محسوب می‌شود. در اعتقادات عامه مردم مسلمان است که شب جمعه آخر سال به عبارتی پنجشنبه آخر سال، اهل قبور و ارواح مردگان باید زیارت شوند و آنان در این شب‌ها بیدار و منتظر و بر بام خانه های خود در آمده تا که بازماندگان به نام آنان نذور و خیرات دهند و همچنان نیز مرسوم است. بازماندگان در این روز، با حضور بر سر قبور بستگان و آشنایان خویش با غبارروبی و تمیز کردن اطراف قبرها به نوعی مدفن همیشگی آنها را خانه تکانی می کنند و گاه شمع یا چراغی در کنار قبر روشن می کنند تا شب پایان سال برای آنها تاریک نباشد.

• خیرات برای اموات در عید

خیرات برای اموات پیوند همیشگی مرگ و زندگی را به یاد می آورد. چینش میوه و شیرینی، حلوا، خرما، سبزه و گاه هفت سین بر روی قبور نشانه های زندگی را در قبرستان زنده می‌کند و پیوند همیشگی مرگ و زندگی را یادآور می‌شود. همچنین عید مردگان با بهترین موقع کاشت درختان همزمان است، و این همزمانی فرصتی است تا با کاشت هر نهال ،ثواب این کار را به روح مردگان خود هدیه کنیم.

• رسوم برگزاری مراسم – عید اول متوفی یا شخص مُرده

از رسوم ترحیم که برای متوفی برگزار می گردد مراسم عید اول است، این مراسم پس از برگزاری مجالس ترحیم و ختم متوفی اجرا می شود. مراسم عید اول در یکی از اعیاد سال انجام می‌شود. مانند تمام مراسم دیگر ترحیم می توان این رسم را هم در منزل، تالار یا مسجد برگزار نمود که متناسب با خواست و سلیقه برگزار کننده است. تنها تفاوت این مراسم با مراسم دیگر را می توان استفاده از شیرینی خشک به جای شیرینی تر است. دیگر اینکه برای پذیرایی از مهمانان از حلوا استفاده می‌شود. در اینگونه مراسم دیگر، از منوهای با اقلام پذیرایی زیاد استفاده نمی‌شود به عنوان مثال جهت پذیرایی عید اول مرده می توان به جای چند قلم میوه از آبمیوه نی دار برای پذیرایی از مهمانان بهره برد. در مراسم عید اول به مناسبت عید، مداح مراسم از شعرهای غمگین کمتر استفاده می کند و کمی از اشعار شادتر استقبال می نماید. به عنوان مثال اگر عید مذکور تولد امام علی ع باشد مداح به خواندن اشعاری شاد در مدح حضرت علی ع می پردازد. در مراسم عید اول اموات تعداد مهمان کمتری نسبت به مجالس ختم حضور پیدا می کنند و دیگر کسی به اهدای تاج گل سبد گل و یا تراکت و بنر به صاحبان عزا نمی پردازد و به همین دلیل تعداد مهمان کمتری هم برای برگزاری مراسم عید اول حضور پیدا می کنند.

• عید مُردگان در ایران کهن

عید مُردگان در ایران ریشه کهن دارد. این مراسم در پایان سال برگزار می شود. جالب است بدانید ایرانیان در گذشته برای یادبود و بزرگداشت مردگان آیین های مثل پرستش خدایان را انجام می دادند. آن ها این مراسم را در کنار خانواده در اتاقی تمیز و پاک که با آهک سفید شده بود برگزار می‌کردند. در این مراسم زنان نان ها و کلوچه های پهن به شکل های مختلف مانند؛ انسان، حیوانات، ستاره و… می‌پختند. در ادامه همین موضوع مردان و کودکان ریسه هایی از گلهای رس درست می‌کردند و آنها را به رنگ سفید در می‌آوردند و بر روی سقف های خانه ها، که به آن دخمک می‌گفتند(محل نگه داری استخوان مردگان) آویزان می کردند. در زمان های گذشته ایران، در هر خانواده و خاندانی دفتری وجود داشت که اسم مردگان خود را در آن می نوشتند و در مراسم مذهبی از آن دفتر برای درود فرستادن گذشتگان استفاده می کردند. پارسیان اسم این دفتر را، گرهن می‌نامیدند. معنای آن حفظ کننده و نگه دارنده نام مردگان است. زرتشتیان ایرانی هم این دفتر را آمرزش روان می‌گفتند.

• شکل های مختلف عید مردگان در بین ایرانیان مسلمان

بیشتر مردم شب آخر سال را، به نام های شب عرفه، جمعه ی نزدیکان، شب خیرات، جمعه برات می شناسند؛ که یادبودی برای رفتگان و درگذشتگان می باشد. جالب است بدانید، در بین عموم مردم شب قبل از نوروز را عرفه یا علفه می گویند. امروزه نیز مردم لرستان برای یادبود درگذشتگان خود حلوا می‌پزند و به اسم هر کدام یک مشت آرد در روغن می ریزند و خیرات می کنند. این مراسم یاد آور رسم نام گرهن نیز می‌باشد.

• عید مردگان لَک های لرستان

این مراسم، در قسمت های لک نشین لرستان متفاوت است و به نام های عید مردیل یا الفه معروف است. آن ها نزدیک غروب در روز عید بر سر مزار درگذشتگان خود می‌روند و فاتحه می خوانند. پس از برگشت به خانه غذایی که مردگان خود به آن علاقه داشتند را می‌پزند و بر سر سفره می آوردند. آن ها بعد از صرف غذا، سوره حمد می‌خوانند، چون بر این باورند که مردگان آن ها را می‌بینند.

• مناطق دیگر ایران

در منطقه شیرخان طبس، مردم آخرین جمعه سال را جمعه نزدیکان می گویند. آن ها در آن روز برای فاتحه و خیرات بر روی مزار در گذشتگان خود میروند. همچنین زنان اسفرجان اصفهان، شب جمعه آخر سال را با کاسه ای از آب و گلهای سرخ، قبر مردگان خود را می شویند آنان این روز را شب خیرات اموات نام گذاری کرده اند. جالب است بدانید در زمان های گذشته در شمیران تهران در آخرین جمعه سال بر روی پرچین های خانه هایشان دانه ارزن می ریختند، چون بر این باور بودند که مردگان به شکل پرنده به خانه هایشان بر می گردند تا خانه و زندگی خود را دوباره ببینند. این مراسم در دیگر شهرهای ایران به شکلهای متفاوت برگزار می‌شود. مانند: ابیانه، ظفر آباد فارس، انارک نائین، خراسان، چرمهین اصفهان، کیلان دماوند، خور، قروه.

• عید فطر برای مردگان

همچنین در قسمت هایی از ایران مردم در شب های بیست و یکم و بیست و دوم  و بیست و سوم، آخرین چهارشنبه، آخرین جمعه ، آخرین روز ماه مبارک رمضان را عید مردگان به شمار می‌آورند. آنان در این روزها برای اموات و درگذشتگان خود فاتحه و خیرات می دهند. این مراسم در شهرهایی مانند: تربت جام، سراوان بلوچستان، شیراز، ایزد، مازندران، ترکمن صحرا و… نیز برگزار می‌شود.

• جشن مُردگان؛ از آئین‌های مازندرانی تا جشن‌های آمریکایی

یکی از فرهنگ ها و سنت هایی که از قدیم در جهان که بسیار معروف است، عید مردگان نام دارد. این عید به عنوان یادبود برای مردگان انجام می‌شود. این مراسم معمولاً بعد از برداشت محصولات در ماههای اوت، سپتامبر، اکتبر، نوامبر برگزار می شود. این عید نامهای متفاوتی دارد مانند: عید مردگان، عید مرگ، عید نیکان. این مراسم قدیمی در هر سنت و آیین در جهان به شکل های مختلف برگزار می‌شود و اسم های متفاوتی دارد. یکی از کشورهایی که این عید را برای یاد بود نیاکان خود جشن می گیرد، ژاپنی ها می باشند، آن ها به این عید، اُبُن می گویند. همچنین این عید را در کشورهای همچون چین و تایوان جشن  می‌گیرند. البته عید مردگان در کشور مکزیک هم برگزار می شود.

• دیگر ادیان

از دیگر دین ها و آیینی که این مراسم را جشن میگیرند، دین اینکا است. در این منطقه کل ماه نوامبر را جشن می‌گیرند آنان این عید را ayamarca نام گذاری کرده اند. بد نیست بدانید، جشن ها و عید های دیگری در سنت اروپا در قرن 21 نیز به وجود آمدند. مانند: هالووین، عید مقدسات، روز استعاثه برای ارواح(روز دوم نوامبر) عید مردگان در بسیاری از فرهنگ ها در مدت زمان مختلفی برگزار می‌شود. در بیشتر فرهنگ ها به مدت 3 روز، که از اواخر ماه اکتبر و اوایل ماه نوامبر است برگزار می‌شود. این عیدها در کشورهایی مانند: پرو، جزایر اقیانوس آرام، جزایر تونکا، ایران باستان، مصر باستان، ژاپن، شمال اروپا، روم باستان برگزار می‌شود. این مراسم یکی از سنت های کشور هندوستان هم هست که برای یادبود اجداد خود در گذشته برگزار می‌کردند. عید مردگان، در هندوستان پیترو پاکشا نام دارد. همچنین این سنت برگرفته از گاه شماری قمری هندوستان تغییر می‌کند و معمولاً به مدت 15 روز این مراسم برگزار می‌شود.

منبع: وب سایت چمدان آبی – دانشنامه دزفول(محمدحسین دُرچین)