سایت چمدان آبی: فرهنگ و ادب دزفولی همراه با طنز و ضرب المثل های شیرین قدیمی است که کم کم به فراموشی سپرده می شود. سایت چمدان آبی به همین علت و جهت، و در راستای انتقال این فرهنگ اصیل به نسل جوان سعی کرده است اشاره ای هر چند کوتاه به ضرب المثل های دزفولی داشته باشد. منتظر نظرات شما عزیزان هستیم.
*” اَ تِر اُفتیدَه، اَ تَنبورَه نَم اُفتهَ ” = از مال و حال افتاده، اما از فیس و افاده نمی افتد
*” آردامَ بِختم، آرد کُلَنَه(مِختاره) اووختُم ” = آرد هایم را الک کردم و آرد بیز را آویختم – تمام کارهای زندگیم را انجام دادم و وظیفه و مسئولیت من تمام شد
*” آمَه ، دامَه، اِیان دوامَه ” = این باید باشد و غیر اینه، که این تنها دوای درد من است – کنایه از فرد یکدنده ایست که با وجود مخالفت بقیه، اون نسبت به انتخاب خود اصرار دارد
” اَ خَل نِشِسَ خاکِشتَر “
از بد به بدتر گرفتار شدن
” اَ تِر اُفتیدَه، اَ تَنبورَه نَم اُفتهَ “
از مال و حال افتاده، اما از فیس و افاده نمی افتد
” اَ دَر شَراقِن، اَ حوش هُراقِن “
از بیرون و ظاهر، مانند پرنده دارکوب خوش نما و خوش نقش، ولی در داخل خانه و خارج از دید مردم سوخته و بدبخت و بیچاره اند
اگر به امید واهی ازدواج با منی، برو ازدواجت را بکن که بیوه نمانی
– کنایه از انتظار بیهوده است
” ار تو دولی، مو بندِ دولُم “
اگر تو دولی ( که آب را از چاه به بالا می آوری ) من طناب دلو هستم
– کنایه از این است که من هم کمتر از تو نیستم
” اَ ری آیینه اَ پشت سیرمه “
پیش روت مانند آیینه صافه پشت سرت مانند سرمه چشم سیاهه
” از آن روزی که دنیانَ نهادِن، به هر کس هر چی لاقِش بید دادِن ” = از آن موقعی که خداوند دنیا را بنا نهاد، به تمام بندگان خودش بر اساس لیاقتی که بندگان از خودشون نشون دادن به آنها نعمت عطا نمود و بخشید. کنایه از اینکه هر چیزی که خداوند به انسانها داده بر اساس لیاقت اون شخص بوده است وگرنه خدا بین بندگان هیچ تفاوتی قائل نشده است
” اَ طاق اُفتید اَ تَرُم نَم اُفتَه ” = از طاقت و تاب و توان افتاده است ولی حاضر نیست بگوید نمی توانم – از بلندی افتاده اما هنوز از ادعا نیفتاده
” اَ کُولِ شتر هم کژدم بِ زَنَش ” = از روی شتر هم او را عقرب می زند
” اَ می کُلَ مُرغون هم کوسه بِ زَنَش ” = از داخل لانه مرغها هم او را کوسه می زند
” اَ می گلا ، افتید می لیچا “
از داخل گل بیرون آمد ، داخل لجن افتاد.
کنایه از بدبختی و بیچارگی بیشتر فردی.
” او ا بقون ، بقون ا تشنی موردن “
” او سِیو، گِی، نوبَه “
گی، تحریف شده (گَه) به معنی وقت و فرصت است، آسیاب به نوبت است
– مفهوم این ضرب المثل رعایت حق تقدم دیگران است
” ای بِندار، خیلی سقا کِپنیدَه ”
این راهی که شما تازه میخواهی آغاز کنی قبل از شما خیلیها طی نموده و رفتن و مشکلات مسیر را خیلیها میدونن … شما یکدفعه فکر نکنی که اولین نفر هستی که تازه میخواهی دست به این کار بزنی
” ای خَر، ای بون نَم روُوَه “
این خر به این بام نمیرود
– کنایه از کار نا شدنی و توقع بیجا داشتن از کسی، کاری نمی تواند انجام دهد
” ای شتر درِ خونی همه بخفته “
«این شتری است که درِ خانهٔ هر کسی می‌خوابد»
ﺩﺭ ﻗﺪﯾﻢ ﻫﺮ شخصی از دنیا میرفت، ﺷﺘﺮ (مانند ﺁﻣﺒﻮﻻﻧﺲهای ﺍﻣﺮﻭﺯﯼ) به درِ خانهٔ او می‌بردند و آن شخص را بر آن شتر، سوار ﻭ ﺑﺎ ﮔﺮﯾﻪ ﻭ ﺷﯿﻮﻥ ﺗﺎ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎﻥ ﺣﻤﻞ ﻣﯽﻛﺮﺩﻧﺪ. از آن پس، عبارتِ «این شتری است که درِ خانهٔ هر کسی می‌خوابد»، برای مرگ و مردن اشخاص، مصطلح و به کار گرفته شد.
” بالا کوری تییَ سُرخی”
علاوه بر کوری، مرض چشم سرخی هم دارد
– معادل قوز بالا قوز
” باهِنده به بال، آدمیزاد به همت “
پیشرفت پرنده به پرواز و پیشرفت آدم به همت اوست
” بَچَّه شَ بِکُشَه که هَمساش فَمَه “
– بچه اش را می کُشد که همسایه اش را بفماند این ضرب المثل در مواقعی به کار می رود که کسی به خودش آسیب وزیانی می رساند تا کسی که در مورد او اشتباهی انجام داده متوجه اشتباهش بشود.
” بُزَه که اَجل گِرَه نونا چوپونَ بِخورَه “
این ضرب المثل در مورد کسانی به کار می رود که کارهای بد خودشان باعث به وجود آمدن مشکلات و عواقب جبران ناپذیری برای خودشان می شود
” بُوَوم زَنَم(بابام مرا می زند) اَ پُرخوری٬مارُم(مادرم) زنم اَ کم خوری”
پدرم (بخاطر) از پر خوری کتکم می زند و مادرم از کم خوری
– در مورد بلاتکلیفی اینکه یکی انجام کاری را منع می کند و دیگری به انجام دادن آن تشویق می کند.
هنگامی که مشغول انجام دادن کارها و مقدمات آن بودم، هیچکس نبود که کمکم کنه ولی الان که همه چی پخته و آماده و مهیا شده چنان آدم ریخت روی دستم که جایی نموند برای خودم
” پَرِ خورَه، مِنجا بِخُفتهَ “
خیلی می خورد وسط هم می خوابد
– کنایه از اشخاص و افراد راحت طلب است.
” پرورَیدُم، نَخَوریدُم “
پروریدم اما نخوردم
– کنایه از کسی است که مدتها زحمت چیزی را بکشد ولی از آن استفاده نکند
” پِلَّه نَ به رُمنَه ، خرجِ کَنیسَه به کُنه “
این ضرب المثل در مورد افرادی می آید که اصل را فدای فرع می کنند در واقع چیز با ارزشی را از دست می دهند تا چیز بی اهمیتی را به دست بیاورند
” پیشِت بَندَه، پُشتِت خَندَه “
– کنایه از افراد ریاکار است که در پیش روی شاخص تعریف می کند و در پشت سرش خنده و استهزا و غیبت میکند
” پیشَ چو، آخِ هِلَه “
پیش از خوردن چوب داد و فریادش بلند میشود
– کنایه از آدم هایی است که قبل از آنکه مسئله پیش بیاید به اصطلاح، زمین و زمان را به هم می دوزد
” تا انار، كُنار گره، خَرزلَه بليط “
تا کی که درخت انار کنار بگیرد و خرزله بلوط (وقت گل ني)
” تا بَدی نَبینی ،قَدرِ خوبِ ی نَدونی ” = این ضرب المثل در زمانی به کار می رود که افراد قدر داشته هایشان را نمی دانند و زمانی متوجه می شوند که آن نعمت را از دست می دهند یا در شرایط بدی قرار می گیرند.
” تشتِش اَبون اُفتیدَ “
– کنایه از این که آبرو و حیثیت او بر باد رفته است.
” ترات گربه تا در که دونه س “
تاخت کردن گربه تا نزدیک کاهدان است.
– معمولاً کاهدان محل مناسبی برای جفت گیری گربه ها بوده است گربه ی نر تا نزدیک کاهدان می تاخت و بعد از نیرو می افتاد.
– کنایه از توانایی محدود بعضی افراد است.
” تندی مگو تحلی(تلخی) مَفم “
حرف تندی به کسی نزن که در جواب سخن تلخی از او نشنوی
” تو تِرنی، به مو لِرنی ؟ “
تو خطا می کنی و به من بر می گردانی ؟
– کنایه از افرادی است که خطاهای خود را به گردن دیگران می‌اندازد
” توُ، دِنگَ دی “
اتاق پر از دود است
– کنایه از فضایی مسموم و اوضاع درهم برهم است
” جایی خُفتَک که جات بُووَه “
جایی بخواب که جایت باشد، یعنی جایی برو که عزت و احترامی به تو بگذارند.
” جنگ بلبل غَضَبَه ، خارکِ سُوزش رُطبه ” = شدیدترین دعوای بلبل قهر و خشم ساکت است، مثل خوشه ی خرما که نرسیده ترین آنها رطب رسیده و شیرین است. مثلی برای نرمی اخلاق و رفتار کسی که اخرین درجه خشمش هم شیرین است.
” چا شهر هرته!؟ “
” چَشمِی کِه نَمبینَه دِلِی ماتم نَمگِره “
چشمی که نمی بیند دلی ماتم نمی گیرد.
” چه سی کر زَنی چه سی کور رَقصی “
فرقی ندارد برای شخص ناشنوا آهنگ بخوانی و یا جلو آدم کور برقصی
کنایه از کسی است که هیچ پند و نصحیتی در او تأثیر ندارد. از یک گوشی می شنود و از آن گوش در می کند.
“چه کُور چه نا بَلَد ” = چه نابینا چه نادان.
آدم نا وارد مثل آدم کور است.
” چینق دونی نداره “
چینه دانی ندارد.
– کنایه از شخصی که راز نگهدار نیست.
” حصار، باغَه بِخوَره “
حصار باغ را خورده است، هزینه دیوار باغ بیشتر از ارزش خود باور است
” حفّی سَگون، قُرِی بَقون “
حف حف سگ ها، قار قار قورباغه ها
کنایه از جای خلوتی که صدای سگ ها و صدای قورباغه ها به گوش می رسد
” خَرَ مِی خَرَّ گِرُفتَ “
در مورد فردی به کار می رود که کاری را در زمان نامناسب انجام دهد.
” دَرد خروار خروار میا، مِثقال مِثقالِ رُووَه ” = درد خروار خروار می آید و مثقال مثقال می رود.
– افراد خودخواه عیبهای زیاد خود را نمی بینند ولی عیب کم دیگران را می بینند
– مصداق حدیث پیامبر اکرم(ص) که می فرمایند:
خار را در چشم دیگران می بینند اما شاخه را در چشم خود نمی بینند.
” دَرف پَتی چَقدَ سَقَطی “
– ظرف خالی چقدر سنگین است = درف به معنای ظرف – پتی به معنای خالی – سقَطی به معنای سنگینی این مثل در مورد اشخاصی به کار می رود که از نظر علم ودانش ومعرفت تهی هستند اما ادعای فضل ودانش زیادی دارند. این مثل به گونه ای دیگر هم بیان می شود = پز عالی ،جیب خالی
” دسِ اِشکنیده، اَوالِ جونِ صحابشه ”
دستی که شکسته باشه چون نهایتاً جزیی از تمام بدن انسان است پس انسان مجبوره سختی های آنرا به جان بخرد و آن را با خودش حمل کند و رهایش نکند
” دِش دست مارسلیمون ، زنش پشتاق ایون “
یک چیزی را بده دست مادر سلیمان، آن را می زند در پیشانی ایوان
کنایه از بهانه دست کسی دادن است.
” دلش طاقچه ندارد “
از این استعاره جایی استفاده می شود که فردی جایی برای ذخیره و نگه داری حرف‌هایش ندارد و هر چه که فکر میکند بلافاصله به زبان می‌آورد. “طاقچه یک برآمدگی نسبتاً کوچک بود که روی دیوار تعبیه می‌شد تا خانواده بعضی از وسایل خود را روی آن نگه دارند، روی این طاقچه معمولا” وسایلی مثل آینه، قرآن و …گذاشته می‌شد.
🗿ضرب المثل دلش طاقچه ندارد ، از این استعاره استفاده میکند که فردی جایی برای ذخیره و نگه داری حرف‌هایش ندارد و هرچه که فکر میکند بلافاصله به زبان می‌آورد.
” دوش رفت و پری رفت؛ روز، روزِ امروزه “
دیروز و پریروز تمام شد و گذشته ها گذشته (و از فکرش بیا بیرون) و توی فکر امروز خودت باش
” دُونِش مَری كَتِ حَج فَرجَ “
دهانش مانند کت حج فرج است.
– ضرب المثلی طنزآلود است که اشاره به گشادی دهان کسی می کند
– البته در معنای اصلی و مجاز(معنای دوم)، یعنی توبیخ کسی که حرف بیجا می زند و با بی ادبی قهقه می زند و یا به طور بی ادبانه‌ای خمیازه می کشد.
” دیگی سُ 3 کوچون، ٬دیگلوزی سُ 3 کچونه “
دیگی برای پخت هر غذا روی سه پایه گلی اجاق قرار می گیرد و دیگچه ای هم روی سه پایه گلی
– در گذشته برای پخت و پز، از اجاقهای گلی هیزم سوز که دارای سه تا پایه گلی بود استفاده می شد – حال دیگ چه بزرگ باشد چه کوچک همان سه پایه را لازم دارد٬یعنی کار چه کم باشد چه زیاد همان ابزار را می خواهد.
– مفهوم این ضرب المثل، حفظ تساوی و نداشتن برتری افراد به همدیگر است.
* ” سَرشَ بادِ بَرَه ،پاشَ پیاده ” = این ضرب المثل در مورد اشخاصی هست که مسئولیت های زیادی به عهده دارند و زمانی برای رسیدگی به امور شخصی خودشان باقی نمی ماند
* ” سنگین بات سنجننت، سُبک مبات پشکننت ” = سنگین و با وقار باش تا تو را با متانت بسنجند، سبک مباش تا تو را مثل کاه پخش کنند
* ” سی کسی میرات که سیت تو کنه ” = برای کسی بمیر که برایت تب کند. – مفهوم این ضرب المثل قدر شناسی است.
” شتر دیدی ندیدی “
” شعبون پــِرپــِرك، رمضون درازه “
ماه شعبان خيلي کوتاه است و تند مي گذرد ولي ماه رمضان چه دراز است!
” شو سیه گو سیه “
شب سیاه و گاو هم سیاه
– کنایه از کارهای نامعلوم و دور از دید در وضعیت هرج و مرج
” شیطون نماز بُر “
کنایه از کسی است که وسط کار خیر وارد شده و آن را بهم می زند.
” عقله که نی جون در عذابه “
عقل که نباشد جان در عذاب است.
” فرزند خودُم نمی کند فرزندی – فرزند دگران چو جومه ی عاریتی “
این مثل در مواقعی به کار می رود که افراد توقع کمک و یاری از کسی در موقع ناتوانی دارند اما کسی به کمک و یاری آنها نمی آید حتی فرزندانشان
” فِگِر که میا قُشه نهاش دسمال بوزی بکنه “
بد بیاری که بیاید نکبت هم (مانند دامادی که از حمام بیاورند) جلوی او به رقص و دستمال بازی میپردازد.
معادل ضرب المثل فارسی” زپلشک آید و زن زاید و مهمان زدر آید”
” قِصِّه خوتـَه فـَهم انچُون که قِصِّه مردمَ بفـَهمی “
حرف خودت را بفهم (بشنو)، آنجا که حرف مردم را می فهمی (می شنوی)
” قصّه ی دِلِ بَرَه،قصّه ی دِلِ میارَه “ در مورد تاثیر کلام مثبت و منفی آدم ها روی اشخاص و نگرش آن هاست.
” کارمه با، مِزمَه(مزدم را) مَبا “
کارم را باشد و لو آنکه مزدی در آن نباشد
– کار بی مزد بهتر از بیکاری
” کسی که مَخو شَنشَنَه جورَه – اَ می تُخمُر بِرِشتَه ریگِ جوره “
کسی که دنبال ایراد گرفتن و بهانه جویی است از داخل تخم مرغ ریگ پیدا می کند.
– این ضرب المثل در مورد افراد عیب جو و بهانه گیر است که از هر چیزی ایراد می گیرند و همیشه به دنبال عیب جویی از دیگران هستند.
” کم رَهییُم اَ پاپَتیمَ “
اگر ره سپاریم اندک است، به علّت پابرهنگی است
– کنایه از کسی است که امکانات در اختیار ندارد.
” گپته اوموز کچُکِت آمُختس “
فرزند بزرگت را بیاموز (و خوب تربیت کن) فرزند کوچکت خود می آموزد.
” گَند ِ خُمون بَزِه خوب ِ مَردُمَه “ این ضرب المثل در مورد ازدواج فامیلی می باشد که اشاره به این مطلب دارد که در ازدواج فامیلی شناخت طرف مقابل خیلی بهتر از شناخت افراد غریبه است و شناخت بیشتر موجب ازدواج موفق تر می شود.
” گِندِی گوشت صد عیبَه پوش ”
با یک تکه گوشت صد عیب را بپوش.(فربهی نازیبایی را جبران میکند)
” مال سر مال ِ رُووَه، باد زر جومه دِرده “
مال روی مال انباشته می شود باد هم زیر پیراهن پاره می رود.
– کنایه از اینست کسی که ثروت دارد ثروتش زیادتر شده و کسی که مال ندارد مرتب جیبش خالی تر می شود.
” مَردُم به ری گُشیدَه بِرووِن نَه به در ِگُشیدَه “
در باره افراد خوش مشرب، خوش اخلاق، مهربان و مهمان نوازی هست که همیشه پذیرای دیگران هستند
” مَردُم ری اُ وَه بِبینن “
مردم روی آب را می بینند.
– این مثل در مورد آدم های ظاهر بینی هست که زندگی به ظاهر آرام دیگران را می بینند ولی از مشکلات درونی آن ها خبر ندارند.
” مورکَ وَندِش سالی، شُتُرَ وَندِش قَپالی “
مورچه یکسال جمع کرد شتر با یک قاپیدن و به دهن گرفتن همه اش را خورد.
– این ضرب المثل در مورد اشخاصی به کار می رود که سال ها مال اندوزی می کنند اما خودشان از آن استفاده نمی کنند و افراد یا کسانی دیگر که هیچ زحمتی نکشیده اند مال و ثروت آن ها را یکجا به هدر می دهند.
میهمان میهمان را نمی تواند ببیند، صاحب خانه هر دو را
” می شهر کورون که رسیدی دست گر سر تیات ”
” ناها خرون چه کَ وَنی، چه زحفرون ”
در حق انسانهایی که قدر ناشناس هستن چه خوبی و چه بدی، براشون فرقی نداره چه‌خودت را براشون بکشی چه اصلاً محلشون نزاری(براش فرقی نمیکنه) – زحفرون = زعفران
” نگفتن طِلاس ،گفتن بَلاس ” = نگفتن طلا است و گفتن بلا و درد سر
این مثل در مواقعی بیان می شود که بیم آن دارند که با گفتن مطلبی مشکلی به وجود بیاید پس سکوت کردن را ترجیح می دهند. این مثل در زبان فارسی این گونه بیان شده است = اگر حرف زدن نقره باشد سکوت طلاست
” نها برون(خرون) چه که ونی چه زعفرون ”
” نَه خُود خُری نَه کَس دِهی گـَندَه کُنی بِه دَر بیهی” = نه خود می خوری نه به کسی می دهی ،گندیده می کنی بیرون می اندازی
” نه دَسِ هِشت دارُم ، نَه پا گُرخت ” = نه دستِ هِشتن دارم و نه پایِ گریختن
نه قدرت دست برداشتن از این کار را دارم ، و نه قدرت فرار از آن
” نَه کونَه نُو بِبووَه نَه دُشمِن دُوس ” = نه کهنه نو می شود نه دشمن دوست.
آدمِ بد بختَ اَ میِ کَلِ مُرغُون کُوسه بِزَنَ « آدم بدبخت را از داخل ظرف آبخوری مرغان کوسه میزند.»
اَ خروس ری بپوشه یا اَ خروس ری بِگره « از خروس هم رو می پوشاند»
اَر خواجه به بونه ای دو نُونَه ، اَر خواجه به زیره ای دو نونه «چه خواجه بالا باشد چه پائین تنها دو نان هست»
اَ کُهِ بکن مَوَن بِجاش « اگر از کوهی بکنی بجایش نگذاری کوه تمام می شود»
اَ گوز کویرهَ بایم بوسونی عمل میا ؟ « آیا توقع داری میوۀ، درخت کهور بادام درختی باشد ؟»
اُوشَ نِ وَگرنه شِنُوگرِ خُوبِیَ « آبش نیست و گر نه شناگر ماهریست»
با تُو نَخشُم بی تُو نمگرم جا « با تو خوش نیستم و بی تو هم آرامش ندارم »
بُتُل کشی به نقر گَژدُم ؟ « سوسک می کشی با نرخ گژدم»
بُز را غم جان باشد قصاب غم پی« بز در غم از دست دادن جانش است و قصاب در غم بدست نیاوردن پی»
بُزَ که اجل گره نونا چوپونه َ بخوره «بزی که مرگش رسیده، بزی است که غذای چوپان را بخورد»
بُزَ که نی میشَ گویم عبد کریم « وقتی بُز شیر ده نباشد به میش می گویم با کرامت»
بُز گر اَ سرچشمه اُ نمخوره « بز کچل از سر چشمه آب نمی خورد»
پیاز اَ سَر گَنده بُوَه « پیاز از سر می گندد»
پَخشهَ کوره پاشه بلند کورده گوه منه هم نعل کنه « پشۀ ریزه هم پاشه بلند کرده گوید مرا هم نعل کنید»
پیل یا نثار دوس یا میخ تیه دشمن « پول را یا خرچ دوست باید کرد، یا مایه زجر دشمن باید نمود»
پیل سی روز تنگه، تفنگ سی روز جنگه « پس انداز برای روز تنگ دستی و تفنگ برای روز جنگ است.»
پیل نداره نون خِرَه ، سُو زیِ بخوره گالشت کَنَه « پول ندارد تا با خرید نان و خوراکی خود سیر نماید، ترب می خورد تا با آروغ زدن ادای سیرها را در بیارد.»
تا عَنار کُنار گِرَه، خَر زاله بلیطه « اگر درخت انار، میوه کُنار داد خربزه هم بلوط می دهد.»
تا گوسال گُوی بوه دل گاپون اُ بُوه « تا گوساله ای گاوی بشود دل گاودار خون می گردد.»
تُخ مُر به دونم اشکنی « تخم مرغ در دهانم می شکنی»
تشتی تشتولوزه گوه ریت سیه « دیگ به ماهی تابه می گوید رویت سیاه»
تش زنده بونه کرخه « بالای کرخه آتش افروخته»
ترکه تا تره وا چَپَه«شاخۀ درخت تا تر و نرم است قابل پیچیدن است یعنی می شود از آن دایره ای ساخت.»
ترید گربه تا تو که دونه « فرار گربه تا اُتاق کاهدان است. یعنی پناهگاه گربه کاهدان است.»
جولهر جُومَشَه نی « بافنده پیراهن ندارد.»
چه علی خواجه، چه خواجه علی « علی خواجه با خواجه علی تفاوتی ندارند»
خدا نه خره شاخ دها، نه بَقَه دندون «خدا به خر شاخ، و به قورباغه دندان ندهاد.»
خرمنده بَندِرِ هِشّیه « خری خسته منتظر هوشی است.»
عار داره اشاره بی عاری مناره «با حیا را اشاره ای کافی است، ولی بی حیا را فریاد رو منار هم نمی فهماند.»
کار دختر نکوردنش بختر «کار نکردن دختر بهتر است. یعنی همان بهتر که ناشی کاری نکند.»
کُو به کُو نَمرَسَه آدم به آدم برسَه « کوه به کوه نمی رسد ولی آدم به آدم می رسد.»
کُور چه مخُو دوتیه روشن «کورچه می خواهد دو چشم بینا.»
کور که وش رحم کنی، قضا تروزین مَخُو « وقتی به کور رحم میکنی، میگوید پاره سنگ ترازو را معین کن.»
گربه که دسش به گوشت نمرسه، گووه سوره « گربه که دستش به گوشت نمی رسد می گوید شور است.»
گُل به خُو دیدیه «گل به خواب دیده ای »
گو خوردشه دمب گوساله بُرَه ؟ « گاو آنرا خورد، به مکافات دم گوساله را می بری ؟»
گَپته اُوموز کُچکَت آمُختس « فرزند بزرگت را بیاموز، فرزند کوچکت می آموزد.»
لّر سی لرُ میره عرب سی عرب « لُر برای لر می میرد و عرب برای عرب.»
مال سر مال رُوَه باد زیر جومه دِردَه « مال روی مال می رود، و باد زیر پیراهن پاره و دریده.»
مارِ کوُره سیرمه بِکَش « مادرِ(یعنی زنِ)کور را سرمه میکشد یعنی چنان مکار است که کور را بینا مینمایاند»
میمون خر خونه خداس « مهمان از نفهمی خانۀ میزبان را خانۀ خود می داند.»
میخ می سماتا « میخی درون کودها مانند سوزن درون کاه ها»
ندیده نبینا بیوه نَکُنا شی، اَر کُنه شی دنیانه بزنه گی « مبادا گدا و بی شخصیتی به ثروت و مقامی برسد، بیوه زنی مبادا شوهر کند زیرا اگر شوهر کرد دنیا را به گند می کشاند.»
نوم سگ یا خر بیار چوته دست گر « نام سگ یا خر آوردی چوبت را آماده کن.»
نونی پشت نونت با، بونی پشت بونت با « بهتراست نانی پشت نانت باشد و خانه ای پشت خانه ات.»
یتیمِ که اَ کُوچُکِی گوشه دلش سُختَ ، صد تریده در بیابون نم کُنَش لُخت « یتیمی که در کودکی با از دست دادن پدرش دلش سوخته، صد راهزن هم نمی تواننند او را در بیایان لخت کنند یعنی اموالش را ببرند.»
اوسو که پُختُم کَس نَبید اومَم خوروم جا دَس نبید = اون موقع که غذا می پختم کسی نبود کمك کند. حالا که می خواهم بخورم از ازدحام جمعیت جای دست نیست( این موقعی به کار می رود که تمام زحمت کاری به دوش یك نفر باشد و همه خودشان را کنار بکشند ولی موقع نتیجه دادن همه سر برسند و خودشان را محق بدانند.)
آردامَ بَختُم و مُختارَ وَندُم تك مِخ = کسی که طی زندگیش وظایفش را انجام داده و دیگر انتظاری از او نیست.
بِییُّمون کورَه پَلا ماشتَنَه بِبُرِن = عروس جد در جد کوره ، موهای آرایشگرشو می بُرند. به عبارتی دیگر عروس مادرزاد زشته به آرایشگرش گیر میدهند به معنی بی گناه مقصر کردن کسی.
پَخشَه تیاشَ بِخُرَ = (مگس چشمهایش را می خورد )کسی که آنقدر بیحال است که توان دور کردن مگس از خود را ندارد
تعریف بِی کی دَهَه، ماشتَه = آرایشگر برای اینکه نگویند کارش بد بوده، خودش از خوشگل شدن عروس تعریف میدهد.
جورابِ ساقَه بُلِنْدِه عَوَض دولِقِشَه = (جوراب ساقه بلند برای دو پایش است)یعنی قد دختر کوتاه بوده. طوری که یه جوراب ساق بلند به اندازه دو تا پاش میشه
خَرَ مِ خَرَه گیر اُوردَه = (الاغ را توی گِل گیرآورده) کنایه از اینکه می تواند از فرصت بدست آمده سوء استفاده نماید
خودِش دُمبِش دِرازَه ، دُما سُمبِ مَردُمِ گَردَه = خودش دارای عیبهای بزرگی است ولی دنبال عیبهای کوچك مردم است
دِردِه عیبِ تِرَقنیدِه بِکُنَه = (پارچه پاره عیب پارچه شکافته شده می کند) کسی که عیبهای زیادی دارد از شخص دیگر عیب جویی می کند .
دِلتَ دِه پِشِنگَش نَگِرَمون = حواست را جمع کن ترکشش به ما نخوره
داش دَسِ مار سُلیمون ، زَندِش تَقِ ایوون = کنایه برای حرف که میخواهی محرمانه بماند ولی دست شخصی میافتد و به همه اطلاع می دهد
سَر کِلِكِ بُریدَه نَمشاشَه = روی انگشت بریده نمی شاشد کنایه از نهایت خساست افراد بخیل
شِشییَه بِکُنَ شُتُرِه = از کاه ، کوه ساختن
عَلُف سوخت، بَلیط بَر نَگِرُفت = علف سوخت و درخت بلوط بر نداد. کنایه کسی که همیشه بخاطر نداشتن آه و ناله میکند
فَحمَ مِ خودِش = فحم به معنی زغال. کنایه از آدم خیلی خوشحال که در پوست نمی گنجد
قَلَه تَش گِرُفت = کنایه از اینکه کس حرفی بزند و باعث دلخوری و جر و بحث زیاد و دعوا بین طرفین و خانواده ها شود
قَلِ سَرِش، قَلِ وَرِش = (یك تکه روی سرش و یك تکه روی بدنش)کنایه برای کسیکه چیز آنچنانی برای پوشش سر و بدن خود ندارد
لِرِ بابا خِیرِیه = کنایه از مسیر مشخصی را طولانی کردن
لِرِ لِرِ انگشترِه = برای کسی بکار می رود گه بعد از کلی صحبت برای مجاب کردن دوباره سر حرف اول برگردد
لِفِ کَتِ حج فَرَج = جای خیلی بزرگ و فرّاخ
مَتَلِ دونُم از سُه کُلمَکی، شیخ شیطونَه مُلّا نِکبَتی = سیاسی !؟
مَر کِكِ اُفتیدَه مِ تنبونت = مگر یك کَنه در شلوارت افتاده که نمتوانی یکجا بنشینی، مرتب در یکجا ورجه وورجه کردن
مِیشَ کِه نَبید ، بِه بُزِ گووِن حَج عَبدِکریم = کنایه از اینکه وقتی افراد لایق و توانمند نباشند یا کنار زده شوند و افراد بی لیاقت جایگزین آنها شوند
ماسِ مِش، کِلِکتَ زَن، کُلمَکتَ لِیس = (ماست گوسفند، انگشتت را در آن بزن و آرنجت را لیس بزن)کنایه از خوشمزه بودن ماست گوسفند است
مال سَر مالِ رووَ ، باد زِر جومِه دِردَه = کنایه برای آدمهای فقیر است که روز به روز فقیر تر شده ولی بر مال و ثروت پولداران اضافه می شود(معادل هرچه سنگ است برای پای لنگ است)
نَه خود خُوَری، نَه کَس دِهی،گَندَه کُنِن ، بِه دَر بِهی = کنایه از فرد بخیل و خسیس است که نه خودش میخورد و نه به کس دیگری می بخشد و در آخر سر بعلت خراب شدن آنرا دور میریزد
هِ بِزَنَ فِتِکان = کسیکه برای موردی عجله دارد و سریع راه می رود
هر ک گف میو مُ بگمش بیو = هر کس گفت میو من بهش می گم بیو
هر وق گفتم عَن او ب گوو من = هر وقت گفتم عَن او می گوید من
یَلِقی بِرَقصَه = (یك پایی می رقصد)خیلی خوشحال، کسی که در پوست خود نمی گنجد
اَتَتی گُل مَتَتی ، قَلَم سیاهِ مار فروش ، مار فروش حَیا کُنَه ، اُشترونَ بار کُنَه ، اِ خالِه گُّلَ بِسَر ، گُّلَ بِه قینِ خَر بِزَن ، خَر گوزنَه تو گَم بِزَن.
کنایه های دزفولی با آغاز کلمه لِف و مَری یعنی مثل و مانند و شیبه:
لِف پَخشِه مَندِه یَ: مانند مگس خسته ای است.
لِف روُوا روز گِرُفشَه : مانند روباه روز او را فرا گرفته است.
لِفِ طِلا قال وَندِیَه: آدم بسیار پاک و درستی است.
لِفِ عَفتو سَر دیوارَه: آخر عمرش است.
لِفِ عَلَمِ بِندِکَه: (احتمالاً عَلَم بلندی بوده است)کنایه به کسیکه بصورت ایستاده بالای سر یك نفر دیگر بایستد میگویند مثل عَلَم بِندِکَه
مَری اَ اُو گَرِرُفتَنَشَه: فرزندی که به تربیتش نمی رسند.
مری اَشُو مُردَه: خیلی تنبل و بیحال.
مری اُو توله خورده: (مثل اینکه آب توله خورده است) شخص تنبل و بی جون و حس
مَری باقِلِه سَر تُووَس: خیلی بی قرار است.
مَری باقِلِه نَپَزائیَه: حرف در او اثر نمی کند.
مَری بُنِ بِه رییِ یه: مستوری که مشخص شده.
مَری پا مرغ خُوردَه: مثل اینکه پای مرغ خورده یعنی زیاد این طرف و آن طرف می رود(کنایه از افرادی که یک جا نمی مانند. اغلب مواقع در گشت و گذارند.)
مَری ترکِی عنار دسشه: مثل اینکه ترکه انار در دستش میباشد( که با دست خالی برگشته است) در زمانهای گذشته گزمه ها و قراولها برای کلاشی با در دست داشتن ترکه اناری به در خانه ها می رفتند و از آنها برنج و روغن و حبوبات میخواستند و مردم نمیدادند از این جهت ترکه انار ضرب المثلی شده است برای با دست خالی برگشتن.
مَری چِلَقدونِ ندارَه: کسیکه هر حرفی را هر جایی میزند
مَری حمومُه زَنونَس: خیلی سر و صدا هست.
مری حیت وَندَه وَرِش: کنایه از کسیکه از فرط گرسنکی با ولع غذا می خورد
مَری خَمیرِشَه پِه اُ سَرد شِشتِنَه: آدم بسیار خونسرد و آرام.
مَری خینِ کَمُـوتـَرَه: خیلی قرمز است.
مَری رُکَّه کَشیده ایطور کِپِسَ: رکه به ظرفی که برای بنایی استفاده میشده میگویند و در آن ملات یا ماسه و سیمان و سنگ و آجر جابجا میکردن و زمانی به کار میرود که طرف خیلی اظهار خستگی می کند.
مری سری پَرچِ خارییُم: مثل این است که روی یک دسته خار نشسته ام(کنایه از شخصی که اضطراب دارد)
مَری سَگِه گـُشنَه مِه رییِش: آدم خیلی بد اخلاق و عصبانی
مری شُگار دِرازَس: خیلی قدش بلنده
مَری کِرمِلیكِ ندارَه: کرملیك به معنای دنبالچه. کنایه از کسیکه نمی تواند یکجا بنشیند و مرتب وول میخورد
مَری مارپیتِنَکِن: انگار مار و پونه هستن با هم(مار از پونه بدش میاد دم لونش سبز میشه)
مَری مَخو رُوه شِیره نَفتَه بَندَه: خیلی عجله دارد.
مَری مورِ شُمارَه: خیلی آهسته راه می رود.
مَری مِه قاعُذ پَروَرِسَه: آدمی که با گذر سن جوان مانده است.
مَری مِشِ خُوُلی یَه: (مثل گوسفند خواب آلود است)منظور کسی که همیشه بی حال و خواب آلود
البته اصلش این بوده(هفتاده مبَر سردشت. انجن ترکی داره) نه اینکه هفتاد مرو … چون اون موقع دوست یا همسایه ای موتور را به بهانه انجام کاری، از دوست یا فامیلشان قرض میگرفتند ولی بعد با اون به سردشت و تفریح میرفت. پس اصل جمله حالت دستوری دارد نه خواهشی
حالا اصل ماجرا – حتما برای شما هم جالبه که بدونید؛ در آن زمانها مردم وسایل قرضی از همدیگه زیاد میگرفتند، ولی چون موتور وسیله ای بود که اهالی منزل تقریبا اکثر امور زندگی رو با اون رتق فتق میکردند و میخواستند اونو به رفیقشان قرض ندهند لیکن از طرف دیگه آن زمان هنوز اطلاعات فنی زیادی نداشتند لذا بعضیها فقط همین تَرَکَ اِنجِین به گوششان رسیده بود، لذا به محض اینکه کسی موتورشان را درخواست میکرد اونهم این جمله را میگفت که(انجن ترکِ داره) – و اینجوری شد که تَرَکِ اِنجین موتور هفتاد زبانزد شد …
عزیزان بزرگوار و مخاطبین ارجمند، شما می توانید ضرب المثل های دزفولی را برای تکمله قسمت “ارتباط با ما” در سایت و یا از طریق پیامرسان ایتا به شماره 09166422841 ارسال بفرمایید.
سلام من خودم یه ضرب المثل دزفولی ساختم ضرب المثل:بَچَه بِبَهَت مِی چَه
ترجمه: بچه تورو داخل چاه میندازه
معنیش اینه که جلوی بچه ها نمیتونی هرکاری کنی و باید جلوی اونا خوددار باشی
سلام من خودم یه ضرب المثل دزفولی ساختم ضرب المثل:بَچَه بِبَهَت مِی چَه
ترجمه: بچه تورو داخل چاه میندازه
معنیش اینه که جلوی بچه ها نمیتونی هرکاری کنی و باید جلوی اونا خوددار باشی
سلام ممنوننم