مشعل گردانی یا مشعل برداری ماه محرم در دزفول
مشعل برداری در دزفول
مشعل‌برداری یکی از کارهای پهلوانی در محرم بود. مشعل، عبارت بود از دو قطعه چوب و آهن صلیب‌شکل شبیه به طوق که به جای نصب عَلَم روی آن به تناسب ده، دوازده محفظه آهنین مشبّک نصب شده بود که آنها را با تفاله کنجد پُر میکردند و پایه آن را در سوراخ سنگی بزرگ واقع در محله فرو مینمودند. شب آن را آتش میزدند که شعله‌ور می‌شد؛ و اگر فروکش می‌کرد، دوباره تفاله کنجد در آن میانداختند تا موقعی‌که شب‌هنگام، هیئت سینه‌زن حرکت می‌کرد. فردی قوی‌هیکل که قبلاً سر، صورت، سینه و پشت او را با چندین پارچه خیس بسته بودند، مانند علمدار کاسه میبست و ناگهان با یک حرکت، پایه مشعل را از جا میکند و در کاسه قرار میداد و به راه میافتاد. چندین نفر در اطراف او با لُنگ مرطوب، مرتب آتش‌هایی را که بر سر و گردن او میافتاد، جارو میکردند. وقتی سینه‌زنی در آن محل تمام می‌شد، نوبت به هنرنمایی مشعل‌دار می‌رسید. پایه گرد مشعل در بین کاسه‌گردی بود. علمدار در بین جمعیت یک گوشه مشعل(سه سر یا پنج سر) را میگرفت و میچرخاند. آن وقت بود که آتش بر سر و روی مردم و فرش‌ها پرت می‌شد و لنگ به دست‌ها و دیگران، آنها را خاموش میکردند.
مشعل نماد نور و مصباح هدایت امام حسین ع است آنگاه که با نور خود راه را به عزاداران و هیئت ها نشان می دهد، همان گونه که ستاره ها در آسمان نشانه راه و هدایت معرفی شده اند.
مصاحبه خبرگزاری ایرنا با محمدحسین درچین نویسنده و پژوهشگر:
از خوزستان به عنوان دروازه تشیع نام برده می شود، استانی که در هر شهر آن مردمانی با فرهنگ غنی، به شیوه خود آیین عزاداری محرم و صفر را برگزار می کنند، برخی از این آیین ها با گذشت چند صدسال همچنان در میان مردم شهرستان های خوزستان رواج دارد و روی برخی دیگر از آیین ها خاک فراموشی پاشیده شده است.
یکی از محققان محلی شهرستان دزفول نیز در خصوص آیین های عزاداری مخصوص این شهر گفت:
یکی از ابزار مورد استفاده مردم دزفول در دسته های عزاداری قدیمی “مشعل” بوده است که البته امروزه مهتابی و چراغ پر نور جایگزین آن شده است.
محمدحسین دُرچین افزود: مشعل از یک پایه در وسط و چندین محفظه استوانه ای مشبک آهنی در روی پایه تشکیل می شد و محل استقرار مشعل، سنگ استوانه ای بسیار بزرگی مانند سنگ آسیاب است که سوراخی به اندازه پایه مشعل در وسط آن تعبیه شده و مشعل را در آن قرار می دادند.
وی ادامه داد: سوخت این مشعل، گیوه و کفش مندرس و نمد و لباس های پشمی کهنه بود که روی این مواد نفت کوره می ریختند. سوخت مشعل از حدود ۱۰ روز قبل از فرا رسیدن ماه محرم، از خانه ها جمع آوری می شد، در این زمان مشعل ها روشن می شد و تا آخر دهه محرم و بیشتر اوقات تا چند روز بعد از دهه روشن می ماند.
دُرچین گفت: در هنگام تکیه گردی ها یک فرد ماهر با پوشیدن لباس و کلاه بلند از جنس نمد ضخیم که با آب خیس شده بود مشعل را بلند می کرد و پس از بستن مشعل به کمر حرکت می کرد و پشت سر او نیز ۲ نفر حرکت می کردند که مسئول خیس کردن لباس های نمدی او بودند؛ یکی از آنها مشکی پر از آب و دیگری ظرفی داشت که مرتب می بایست پُر و به روی لباس حامل مشعل ریخته می شد تا مانع از سوختن لباس و بدن او شود.
وی افزود: در بیشتر مواقع حاملان مشعل، دچار سوختگی می شدند و این سوختگی برای افراد به نوعی باعث مباهات بود زیرا این آسیب را تبرک می دانستند.
این نویسنده گفت: به گفته پیشکسوتان، در گذشته برپایی مجالس عزاداری با نظارت مستقیم علمای بزرگ و روحانیان برجسته شهر دزفول شکل می گرفته به طوریکه ارتباط خوبی میان بانیان این مجالس و نهاد دین برقرار بوده است.
وی افزود: در روز تاسوعا و عاشورا بیشتر علما در میدان اصلی شهر دزفول در بین مردم حاضر می شده و به عزاداری می پرداخته اند. هر مداح برای حضور در مجالس عزاداری به اجازه علما نیاز داشته است و کسی خود سرانه به این کار اقدام نمی کرده است.
برگرفته از کتاب: دزفول شهر من – سیدمحمد منتظری
۱۱ شهریور ۱۳۹۸ خبرنگار (ندا رضاپور) کد خبر 83461814 سایت شوشترنامه
**************************************************
مراسم مشعل گردانی محله دلاکان دزفول
در جنوب دزفول محله صحرابدرمغربی، کوی آیت الله نبوی، محله دلّاکان رسم خاصی حکم فرماست، که در هیچ جای ایران دیده نمی شود، طبق این مراسم، در شب تاسوعای حسینی عزاداران این منطقه با روشن کردن مشعلی بزرگ، به عزاداری امام حسین (ع)می پردازند. مشعل عزاداری امام حسین(ع) پس از روشن شدن، بوسیله جوانان این هیئت به منزل مرحوم آیت الله نبوی مرجع عالیقدر برده می شود و پس از رخصت از ایشان، هیئت عزاداری همراه با مشعل بزرگی که همراه دارند به مناطق قدیمی دزفول میروند. پس از ورود مشعل به هر محله قدیمی، هیئت توقف می کند. و اهالی محله میزبان، اسپند روی مشعل می ریزند و مقدم مشعل چیان و هیئت را گرامی می دارند. در طول حرکت هیئت، نوحه سرایی بصورت ویژه ای انجام می شود. بطوریکه چندین حلقه سینه زنی بزرگ تشکیل می شود و در وسط آن مشعل قرار می گیرد. به گفته اهالی قدیمی محله صحرابدر مغربی: این رسم برای زنده نگه داشتن عزای امام حسین(ع) توسط نمادی به نام مشعل و همچنین اتحاد و دوستی بین محله های قدیمی دزفول است.
**************************************************
غلامرضا نویدکیا :
سلام حضور استاد ارجمند جناب آقای درچین
چون صحبت از مشعل به میان آمد، برای اطلاع محضرتان مطلبی را عرض کنم، حضرتعالی مستحضرید در زمانهای گذشته، تاحدود سال ۱۳۴۵هیأت ابوالفضل العباس(ع)یکنفر از سادات آقامیری را بصورت تعزیه خوان بنام حضرت عباس در جلوی هیأت حرکت میدادند، که البسه آن تعزیه هنوز در ویترینی در محله مسجد در ایام محرم در معرض دید مردم گذاشته میشود، چون خانه ما و محل نگهداری اشیاء تعزیه پشت به پشت هم بود، این مشعلها را من دیده ام، و هنوز شکل و نوع ساخت آنها را بخاطر دارم، البته مرحوم والده که متولد سال ۱۲۹۶شمسی بودند، مواد داخل مشعلها را کُسبه، عنوان میکردند، که از ارده گرفته میشود، و همان لباس را که فرموده بودید، و مشک آب و کاسه دست را هم تعریف میکردند، خداوند همه رفتگان را قرین رحمتش فرماید.
و اما مشعلها، هر دایره یک تسمه فلزی سه سانت، بود که در سه یا چهار طرف دایره ها، همان تسمه ها برای اتصال دایره ها، بالا می آمد، و نوک تسمه های عمودی بشکل گلدسته و نوک تیز بود، و ماده آتش زا در سطح کف، روی یک بعلاوه قرار میگرفت.