علم یراق و علمداری در دزفول ( دزفول شهر هزار علم )
از دیر باز در مراسم عزای اباعبدالله الحسین(ع)مردم عاشق و متدین دزفول در بزرگداشت عزای سرور و سالار شهیدان و یاران با وفای ایشان از نماد عَلَم استفاده می نمودند.
عَلَم در اصل به پرچمی گفته می شود که در دستان سردار سپاه قرار داشته است. این نماد که از آن به پرچم یا علم حضرت ابالفضل العباس(ع)یاد می شود شاید صدها سال است که در دزفول به شکل کاملاً خاص و ویژه ای در عزاداری امام شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع)مورد استفاده قرار می گیرد. طول این علم ها متفاوت و گاهی تا ۱۴ متر بلندی آن بوده که با انواع شال مشکی، سفید و یا سبز پوشیده میشود و از وزن نسبتاً زیادی برخوردار است. علمدار کسی است که با بستن وسیله ای به کمر و قرار دادن پایه علم درون آن به علمگردانی پرداخته و در روز عاشورا قبل از طلوع آفتاب آن را به بقعه متبرکه امام زاده رودبند حمل مینماید و به عزاداری می پردازند. معمول بر این است که عده ای از عزاداران همراه علم به نوحه سرایی پرداخته و بعضی اوقات با نواختن طبل ارادت خود را به حضرت ابی عبدالله الحسین(ع) ابراز می دارند.
علم، چوب عمودى بزرگى است که آن را با شال‌هاى سیاه و گاه با شال‌هاى سبز یا سفید تزیین می‌کنند. مراسم مختلفی با این گونه علم‌ها برگزار میشود. از جمله رسم بر این است که در روز عاشورا این علم‌ها را به روى دست گرفته و به صورت برافراشته در کنار هیأت‌هاى عزادار به سوى محل بقعه‌های متبرکه، علم یراق یعنى (رقصاندن علم) مى‌کنند و سپس به همراه هیأت‌هاى خود باز مى‌گردند. برخی نیز این علم‌ها را به صورت تزیین شده از ابتدای ماه محرم تا پایان ماه صفر در گوشه‌ای از خانه خود نگهداری می‌کنند.
در دزفول هیأت های جنوبی شهر در روز تاسوعا به سمت شمال می روند و شمالی ها نیز به آنها خوش آمد می گویند. در صبح عاشورا هم هر هیأت یا مسجدی که علم دارند به« امامزاده رودبند » می رود و مراسم علم یراق(رقصاندن علم) را برپا می کنند. در غروب عاشورا هم هیأت ها و عزاداران در شمال دزفول به جنوب شهر می روند.
عَلَم
«عَلَم» عبارت است از چوب محکم و مستقیمی که غالباً از درخت چنار و دست‌کم به ارتفاع ده متر، با قطر هشت سانتی‌متر است که انتهای آن ضخیم‌تر می‌باشد و سر آن پنج سانتی‌متر تراشیده و باریک میشود. نوک آن منجوقی از طلا به شکل انگشتان دست نصب است و از زیر آن تا یک‌متر به آخر در فواصل نیم‌متری، تکّه پارچه‌های سیاهی به طول هشتاد و عرض شصت سانتی‌متر از ابریشم و معمولاً به رنگ سیاه، بر آن بسته شده و چین‌چین روی هم افتاده و حشمت بی‌نظیری به آن داده است. وزن عَلَم با پارچه‌ها، حدود صد کیلو و نگهداری آن در هوا به شکل عمودی است و کار هر پهلوانی نیست.
انتهای چوب، به شکل مکعب مستطیل تراشیده شده تا در کاسه جا بگیرد. کاسه عَلَم عبارت است از چوبی به طول سی و قطر هشت سانتی‌متر که وسط آن بریدگی مکعبی به‌اندازه ته عَلَم تعبیه شده است. این چوب از دو طرف با بند محکمی به کمر و شانه‌های علمدار بسته میشود به طوری‌که سوراخ مکعب یا کاسه، روی ناف او قرار می‌گیرد. مشکل‌ترین کار علمدار، نشاندن عَلَم در کاسه است؛ زیرا باید خم شود و این هیکل ده‌متری را به سرعت در هوا بلند کند و یک آن، ته آن را در کاسه بگذارد که با اندکی جا به جا گذاردن یا انحراف عَلَم از حال عمودی، در کاسه نمی‌رود بلکه واژگون شده و خطراتی بار می‌آورد.
علمدار در آخر دسته سینه‌زن حرکت می‌کند. با یک دست چوب عَلَم و با دست دیگر یکی از آن پارچه‌ها را می‌گیرد تا تعادل آن به شکل عمودی حفظ شود و در صورت بی‌حرکت ماندن، عَلَم واژگون میشود. او باید با مختصری جَست و خیز، هم‌آهنگ با آواز دهل و کرنا و چنگ، با نرمش در حال رقص باشد.
بعضی علمداران اگر بتوانند در انتهای مجلس تعزیه، شاهکار خود را نشان می‌دهند؛ یعنی به سرعت خیلی زیاد عَلَم را از کاسه بیرون می‌آورند، روی دندان فک پایین رها می‌کنند و در یک چشم برهم زدن دوباره در کاسه جا می‌دهند! مشهدی قاسم، علمدار کرناسیان ـ که رحمت خدا بر او باد ـ این شاهکار را مکرر انجام میداد و من دیده بودم. مرحوم حج عبدالحسین لطفی از مؤمنان بسیار شیفته امام حسین ع بودند و علمدار بنام مسجد قزبفون(کج بافان)محله در پل قدیم که هنگام برگشت از رودبند روبروی مسجد امام حسین جنوبی ع علَم را از کاسه خارج روی دندانها می گذاشت و در یک چشم بهم زدن از روی دندانها خارج و مجدد بداخل کاسه قرار میداد.
علم گردانی در بقعه رود بند
یکی از مهمترین رسوم عزاداری محرم در دزفول حمل علم ها تا بقعه آقاسید سلطانعلی رودبند توسط عزاداران است که بنظر میرسد بیشتر به خاطر موقعیت این مکان زیارتی است. چرا که این بقعه تقریباً در میانه ی مسیر عبور عزاداران در روز تاسوعا و عاشوراست و به لحاظ وسعت فضای اطراف مکان مناسبی برای تجمع جمعیت فراوان عزاداران است. از طرفی این بقعه در کنار ساحل رودخانه دز واقع شده است که ازنظر بصری نیز از جاذبه و زیبایی خاصی برخوردار است. در مورد قداست صاحب این بقعه روایتهایی در میان مردم بومی منطقه وجود دارد که حاکی از وقوع رفتار اعجازگونه ای از این شخصیت در ارتباط با خشک شدن آب و از جریان افتادن رودخانه دز در گذشته است و از اینروست که مردم از وی به عنوان (( امام زاده رود بند)) یاد می کنند
عَلَم عباس
«عَلَمِ عباس» در میان مردم وجهه خاصی دارد. این عَلَم در طول سال که لباس‌هایی به اطرافش می‌پیچانند و روی میخ‌هایی بر دیوار قرار می‌دهند، در خانه‌ای که به خانه عَلَم مشهور و محل زیارت و بردن نذورات است استقرار دارد.
مشهور است که عَلَمَکیِ عَلَم عباس به صورت پنجه دست بوده که نیای بزرگ خانواده علمدار (مرید علم عباس) حدود دویست سال پیش در گِل کَن آن را پیدا می‌کند و چون آن را در اتاق انباری گندم‌ها می‌گذارند، فردای آن روز به طور معجزه‌آسا گندم‌ها افزایش می‌یابند. پس از آن واقعه، مراسم آراستن عَلَمِ عباس در بین آن خانواده برپا میشود.
اولین علم در دزفول
ورود اولین علم از نجف اشرف به مسجد آقا حبیب دزفول محله چولیان
حدود صد سال پیش توسط حاجیه خانم … خادم امام
علمداران علم مسجد آقا حبیب دزفول :
برادران حسن، حسین، غلامرضا و مجتبی سلیمی نیا – ابراهیم و حبیب شیربتی – غلامرضا فولاد
