محرم، مسیرها و سابقه ی عزاداری در دزفول
دزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است که در کنار رودخانه دز گسترده شده‌است. دزفول شهری كهن با پیشینه ای چند هزار ساله است و از قدیمی ترین شهرهای استان خوزستان به شمار می رود. این شهر در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخی آن به زمان ساسانیان برمی گردد، اما پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین های امپراتوری های ایلام و هخامنشیان به شمار می رفته است. برپایه نوشته ایرج افشار (شهرهای ایران) دزفول شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال می‌رسد. «دزپل» یا «دژپل» را در گویش بومی دزفیل و دسفیل گویند و عربی شده آن دزفول است. دژ به معنی(چم) سنگر و سکوی دیدبانی می‌باشد. این واژه از پلی كه در زمان شاپور اول ساسانی با استفاده از اسرای رومی در دزفول برای پدید آوردن پیوند میان پایتخت تازه (جندی شاپور) و شوشتر بنیان نهاده شد، كه هنوز این پل با گذشت بیش از 1700 سال پا برجاست و به عنوان قدیمی ترین پل آجری جهان كه تا چندی پیش تردد وسایل نقلیه بر روی آن صورت می گرفت در جهان شناخته می شود وجود این آثار در واقع بیانگر قدمت این شهر می باشد. از دیگر ویژگی های خاص دزفول می توان به بافت قدیم آن اشاره نمود. بافتی آجری كه در كنار رودخانه دز شكل گرفته و شامل 28 محله قدیمی در هم تنیده است. معماری خاص و تزئینات آجری بی نظیری در بافت قدیم دزفول، این شهر را به شهر آجر معروف نموده است.
در طول تاریخ بعد از اسلام شهر دزفول گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آن بعنوان یك شهر بعد از ایجاد سد دز بوجود آمد. در طول جنگ تحمیلی نیز علیرغم آسیب های فراوان و بمباران های متعدد هوایی كه از طرف دشمن دید. معهذا بعلت مقاومت دلیرانه اهالی و بعد از جنگ بدلیل روحیه قوی و كم نظیر مردم دزفول؛ بسرعت محلهای آسیب دیده بازسازی گردید.
در تاريخ معاصر دزفول ، جنگ تحميلي هشت ساله مشكلات و مسائل بسياري در شهر دزفول ايجاد كرد. دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار به آن یورش موشکی شد موشك باران شديد شهر، موجب تخريب تعداد زيادي از بناها و واحدهاي مسكوني با ارزش بافت قديم دزفول گرديد. علاوه بر تخريب مستقيم مناطق مسكوني و فضاهاي شهري، تأثيرات جانبي خسارات وارد آمده بر پيكره اين شهر نيز قابل توجه بود، البته در اين ميان بايد از ايستادگي و مقاومت مردم دزفول كه در اين سالهاي سخت با روحيه‌اي مثال‌زدني نمونه‌اي از يك ملت مقاوم و زنده را در پيش چشم جهانيان به نمايش گذارد، ياد كرد.
وجود بناهای تاریخی متعدد در این شهر ،که اکثرا” از اماکن مذهبی و مقدس هستند به خوبی بیانگرغلبه بافت مذهبی، در این شهرستان می باشد. مهمترین مکان زیارتی در این شهر، آستانه متبرکه سبزقبا است که مقبره محمد بن موسی کاظم(ع)، برادر امام رضا(ع) می باشد. که مرکز ثقل گردهمایی های مذهبی می باشد. در واقع دزفول شهری است كه از قدیم الایام مركز علم و ادب و مهد تربیت شخصیت های بزرگ فرهنگی و مذهبی بوده از جمله برجسته ترین آنها می توان به دانشمند بزرگ، ((سید صدرالدین كاشف دزفولی)) و مرجع تقلید شیعیان ((شیخ مرتضی انصاری )) اشاره نمود. وجود چنین علمای بزرگی در گذشته دزفول و استمرار حضور بسیاری از شاگردان ایشان دردوران معاصر در حوزه های علمیه این شهر، باعث شده دزفول به عنوان یکی از شهرهای مذهبی ایران شناخته شود و طبعا”وجود چنین زمینه مذهبی بر فرهنگ عامه مردم نیز تأثیر مستقیمی داشته است. لذا مقوله عزاداری عاشورا نیزکه از قدرتمند ترین ابزار تبلیغ مذهبی شیعه محسوب می شود، در اینجا به مهمترین ارکان فرهنگ مردم تبدیل شده است و از انسجام و استحکام ویژه ای برخوردار است.
به گفته بسیاری از اهالی قدیمی شهر و همچنین پیشکسوتان مداحی و افراد مرتبط با برگزاری مراسم عزاداری، در گذشته برپایی مجالس عزاداری تحت نظارت مستقیم علمای بزرگ و روحانیون برجسته شهر شکل می گرفته است و ارتباط بسیار جدی میان بانیان این مجالس و نهاد دین برقرار بوده است و اکثریت مجالس هم در بیت همین علما ء و روحانیون منعقد بوده است و در روز تاسوعا و عاشورا نیز اکثر این علما در میدان اصلی شهر در بین مردم حاضر می شده و به عزاداری می پرداخته اند، در ضمن هر مداح برای حضور در مجالس عزاداری به اذن علما نیاز داشته است و کسی خود سرانه به این کار اقدام نمی نموده است.
هیئتهای عزاداری دزفول از قدیم الایام به دو دسته کلی هیئتهای شمالی و هیئتهای جنوبی تقسیم می شده اند و این تقسیم بندی به قرن هفتم و زمان تیمور لنگ بر می گردد، که عده ای به شکل مهاجر در دزفول سکنی می گزینند و بین آنها و ساکنان دزفول درگیریهایی به وجود می آید. ولی با وساطت زعمای شهر و به کار بردن تمهیداتی بین سران دو گروه جلسه آشتی و صلح برقرار می گردد و از آنجا که این جلسه در اوائل محرم و همزمان با برپایی مجالس عزاداری امام حسین(ع) برگزار شده است، از آن تاریخ به بعد مقرر می شود برای حفظ آشتی و صلح میان دو گروه، هیئتهای هر محله به نشان ابراز دوستی و محبت به محله دیگری بروند، به این شکل که هیئتهای عزاداری محله های جنوبی یعنی منطقه((صحرا بدر)) روز تاسوعا به محله های شمالی یعنی محله((حیدر خانه))می رفتند و متقابلاً در روز عاشورا دسته مقابل به سمت محله های جنوبی می رفتند و با هم به عزاداری می پرداختند. عزاداران میهمان ضمن عزاداری از سوی هیئات میزبان این مناطق مورد استقبال گرم قرار گرفته و پذیرایی می شوند. یکی از کارکردهای مثبت این رفت و آمد عزاداران میان دو منطقه به نوعی انسجام و همبستگی میان این مناطق و کم رنگ شدن اختلافات قومیتی است که از گذشته های دور میان اقوام این مناطق وجود داشته است.
بنیانگذار مسیر تاسوعا و عاشورای حسینی در دزفول کیست؟
بر اساس گفته ها و شنیدها نقل کرده اند که:
در سالهای قدیم قبل از سال 1332بیش از70 سال قبل که در دزفول بین دو محله های شمال شهر(حیدرخانه، سیاهپوشان، کرناسیان، مرشد بکان و…) و محله های جنوب شهر (صحرابدر، قلعه ….)
اختلاف و مشکلات و درگیری محله ای و جنگ بین اهالی بوده، در محرم سال 1332در روز تاسوعا غروب نهم محرم، حاج جمشید لوایی یکی از خادمین و پیشکسوتان و معمرین و ریش سفیدان منطقه شمال از محل کرناسیان، لباس عزاداری سرور و سالار شهیدان به تن میکند و فانوس به دست میگیرد و بصورت تکنفره و با مداحی و نوحه سرایی به سمت صحرابدر حرکت میکند. در ابتداء خیلی ها از منطقه شمال از حرکت ایشان جلوگیری می کنند و مانع رفتنش می شوند که :
اگه رفتی باهات بی احترامی می کنند و درگیری بوجود می آید.
و از این حرفا، اما حاج جمشید بر خلاف تمام تصورات وگفته ها، حرکت تاریخی خویش را با توکل به خدا شروع میکند و مورد احترام و استقبال صمیمانه و بی نظیر اهالی و بزرگان محله های قلعه و صحرابدر قرار میگیرد. فردا شب آن روز، غروب عاشورا، بزرگان منطقه صحرابدر و محله قلعه بخاطر احترام به این حرکت زیبای حاج جمشید، بسمت مناطق شمالی دزفول و به طرف کرناسیان و خیمه گاه (منزل حاج جمشید که در خیمه گاه کرناسیان بوده و هست)حرکت نموده و همین امر باعث رفع کدورت ها و اختلافات می گردد و این حرکت تاریخی و زیبا از سال1332به حول و قوه الهی و به پاس و برکت خون حضرت اباعبدالله الحسین(ع) تاکنون ادامه دارد وان شاءالله خواهد داشت.تنها تغییری که در این حرکت زیبا صورت گرفته، عزاداران جنوب، عصر تاسوعا به طرف مسیر شمال شهر و عزاداران شمال، عصر عاشورا به طرف مسیر جنوب شهر برای ادای احترام به همدیگر به عزاداری می پردازند و این رسم هنوز هم پا برجا بوده و در حال اجراست. برخی از مطلعین هم عقیده دارند و گفته اند که ایجاد این صلح و همدلی، به همت و پایمردی مرحوم حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا سیدحسین فارغ دزفولی که یکی از سادات جلیل القدر و مورد احترام مردم بوده و نیز مرحوم حاج جمشید لوائی رئیس وقت محله کرناسیان در آن زمان صورت گرفته است.