نخل و یا شیدونه محل کهن کرناسیان توسط استاد ماشالله نجاردزفولی و برادرش استاد امان الله نجاردزفولی و همچنین استاد عبدالله زیبانچی که از معروفترین نجاران دزفول و از اهالی محله کرناسیون بودند در سال 1332 ساخته شد این دو برادر تعداد زیادی نخل و شیدونه دیگر هم ساختند که در محلات دیگر قرار دارد همچنین بازسازی نخل کلبی خان که قدیمی ترین نخل دزفول است توسط این استاد زبردست انجام گرفت.
شیدونه (شیدانه ها یا شهیدانه های دزفول)
مردم عزادار دزفول، در روز عاشورا اطاقی با چهار گلدسته را به حرکت در می‌آورند که روی آن به سبک نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، صحنه‌هایی از عاشورا به تصویر در آمده است. وجود شیدونه‌ها، نخل‌های نمادین چوبی، علم‌ها و سایر نمادهای عزاداری مردمان این منطقه به همراه برگزاری مراسمی چون چوب‌زنی، رجز‌خوانی، چوب‌بازی، تعزیه، چلاب، سینه‌زنی و غیره در میان کوچه‌های آجری و بافت تاریخی دزفول شوری کم نظیر از ارادت مردم این شهر به امام حسین(ع) و یاران ایشان به نمایش می‌گذارد و صحنه‌های ویژه ای را خلق می کند. شیدونه‌ها به بزرگانی که در روز تاسوعا نقش داشته‌اند، اختصاص دارد.
شیدانه یا شهیدانه از چوبهایی به شکل یک اتاق مکعب ساخته می‌شد که چهار گلدسته و یک گنبد وسط آن قرار داشت که همه مطلا بود و نمونه حرمهای مقدس است که با همان ترتیب حرکت داده می‌شد. در مراسم شیدانه، رسم بود که خانِ محل بر سر تیر نخل، سوار می‌شد و سر پا میایستاد و با ترکه نازکی، گاهی نخل‌برداران را میزد که کوتاهی نکنند.
((شیدونه))یکی از نمادهای عزاداری مردم دزفول است که در زبان فارسی آنرا (( شیدانه )) می نامند. اغلب هیئت های قدیمی و صاحب نام در این شهر یک شیدونه دارند که معمولاً به نام یکی از معصومین یا شهدای کربلا نامگذاری شده است مثلاً (( شیدونه علی اکبر ))که شهرت زیادی دارد. ((شیدونه)) حجله مانندی است که از چوب ساخته می شود و با تصاویری از صحنه های عاشورا و شمایلی از ائمه دیواره های آن تزئین می شوند و در روز تاسوعا و عاشورا در مسیر هیئتهای عزاداری قرار داده می شود معمولاً از داخل شیدونه نذوراتی مانند خرما و حلوا و … بین مردم پخش می شود شیدونه تقریباً مانند نخل است با این تفاوت که شیدانه بالایش تقریباً صاف و تخت است و سبک تر از نخل و در نتیجه جابجایی آن آسانتر است.
فرهنگ ناظم الاطباء شیدانه را درخت عناب که الگو و نشانه ای از خون سرخ گلگون کفنان دشت کربلا است ذکر کرده است.
شیدونه تابوت‌واره‌ای چوبین، به‌شکلِ مکعب مستطیل (← تابوت‌گردانی)، از نشانه‌های دسته‌های عزاداریِ ماهِ محرم و دیگر روزهای سوگواریِ شیعیان منطقۀ خوزستان، به‌ویژه مردم دزفول و شوشتر. دیواره‌های مشبک و ستون‌های رنگ‌آمیزی شدۀ شیدونه را با زَرْوَرَق‌های رنگی می‌پوشانند. ترکیب شیدونۀ چنین است: بر کتیبه‌های دورادورِ شیدونه ابیاتی در رثای شهیدان نقش می‌کنند و بر دو دیوارۀ پیش و پسِ شیدونه دری کار می‌گذارند. دو دیوارۀ جانبی نیز هر یک دری مشبّک دارند. این اتاقک با سقفی مشبک و گنبدی در میانۀ آن بر روی دو ستون قرار دارد. در چهار جهت سقف نیز چهار گلدسته نصب شده است. شیدونه را در روز هشتم محرم با پارچه‌های رنگی و گوی‌های موسوم به «تخم سیمرغ» آذین‌بندی می‌کنند و در پیشاپیش دسته‌های عزاداری بر دست می‌برند. مردم شوشتر روزهای عاشورا و تاسوعا را بدین سبب روز «شیدونه‌وَرداران/بَرداران» نامیده‌‌اند. داخل شیدونه را با نان و حلوایی که میان عزاداران قسمت میشود پر می‌کنند و به هنگام حمل آن بر دست مردانی قوی‌دست، نواهای غمناک می‌نوازند. شیدونۀ دزفول نیز با اندک تفاوت‌هایی به همین گونه است.
تصویری از شیدونه در دزفول
اسامی شیدونه هایی که در دزفول از قدیم بوده و یا الان هم هستند :
شیدونه مسجد جامع
شیدونه مسجد میاندره
نخل کلبی خان(نزدیک میدان مثلث)
نخل مسجد قلعه(محله قلعه)
شیدونه کرناسیان(مسجد محله کرناسیون)
شیدونه حضرت علی ع(نجفیه حسینیه شاه نجف)
شیدونه امام حسن مجتبی ع(مسجد پاسداران”حاج فرج الله” خ شریعتی)
شیدونه امام حسین ع(مسجد آقاحبیب خ شریعتی محله چولیان)
شیدونه علی اکبر ع(حسینیه پیرنظر خ امام خمینی روبروی کوچه بازار قدیم محله پیرنظر)
نخل علی اکبر ع(مسجد کلانتریان – محله کلانتریان)
شیدونه علی اصغر ع(خ امام خمینی محله بنگشتیون”گنجشکیان”نزدیک چهارراه سیمتری)
شیدونه حضرت عباس ع(عباسیه چار رهون”چهار راه” پشت مسجد جامع – کَلِ عباس)
شیدونه حسینیه سجادیه(محله چولیون کوچه آیت الله بیگدلی نزدیک مساجد محسنی و باغبانان – حسنعلی حسن زاده و غلامحسین زارع زادگان)
شیدونه موس بن جعفر ع(حسینیه کاظمین خ شریعتی با سابقه ای 600 ساله – حاج محمدحسن علیزاده)
شیدونه امام رضا ع(مسجد امام رضا ع محله چوقابفون جلو قمش – مش بره)
شیدونه امام حسن عسکری ع(خ شریعتی)
شیدونه و نخل لووایه(محله مجدیان تا سال 1359 برقرار بوده است نزدیک مسجد بازار یا مفید)
شیدونه تکیه آزمون(کوی آیت الله نبوی محله احمدکور)
************************************************
تکایای معروف دزفول
تکیه آسیدزمان زمان زاده(کوی آیت الله نبوی کوچه احمدکور)
تکیه استاد نوراله پورتقی(نخل کربلایی علیخان”کلبی خان”)
************************************************
شجرنامه ی شیدانه ی امام رضا(ع) دزفول
این شیدونه حدود 300 سال پیش در سال 1005 در خانواده ی ملاجلی ساخته شد، بدلیل سالها بی توجهی این شیدانه رفته رفته فرسوده گشت تا اینکه در سال 1325 مرحوم بره جواد یاقوت تصمیم به بازسازی آن گرفت و به همت سادات شاه رکن الدین و مردم مؤمن شروع به بازسازی آن کرد. چوبهای آن از باغهای اطراف دزفول تأمین شد، کار بازسازی یک سال به طول انجامید و مبلغ 50.000 ریال صرف بازسازی آن گردید. در جنگ تحمیلی سه بار مورد اصابت موشک قرار گرفت که در هر بار توسط کاظم قلیان فرزند بره جواد یاقوت مورد بازسازی قرار گرفت.
لازم به ذکر است در سال 1385 بازسازی کامل ساختمان شیدانه و تعمیرات اساسی آن به پشتوانه ی مردم خیر اندیش و خادمین صدیق امام رضا(ع) انجام گردید.
************************************************
روایتی از دیدن شیدونه و نوشتن در وصف آن:
روز تاسوعا هر چقدر دنبال سوژه ای گشتم تا در مورد اون مطلبی تو وبلاگم بنویسم چیزی پیدا نکردم، چون تمام سوژه ها تکراری بود.
روز عاشورا با همین هدف از خونه اومدم بیرون و قصد کردم که از خیابان شریعتی به سمت سبزقبا بروم بلکه اونجا موضوعی پیدا کنم که در میانه ی راه به سوژه ای برخوردم که علیرغم اینکه خیلی اونو دیده بودم اما حتی اسمش رو هم نمی دونستم.
این بود که جلو رفتم و از مردی که آنجا نشسته بود در موردش سوال کردم.
گفت اسمش شِیدونه( یا شِی دونه ) است.
همینو که گفت به ذهنم رسید تا یک مصاحبه ترتیب بدهم، گوشیم را در آوردم و صداشو ضبط کردم.
مطالبی در مورد شیدونه گفت و منم ازش تشکر کردم و رفتم تا با یه پیر مرد مصاحبه کنم، رفتم تا به آخرین شیدونه ای که تو خیابون شریعتی بود رسیدم چند تا پیرمرد اونجا بودن و من از اونا خواستم تا در مورد شیدونه برام توضیح بدن و اونا هم به حاج محمدحسن علیزاده گفتن که در مورد شیدونه برام توضیح بده.
حاج حسن گفت: این شیدونه ی موسی بن جعفر و کاظمین است و قدمتش 600 ساله. گفت در قدیم شیدونه ها مال هر مسجد یا حسینه ای که بودن روز عاشورا با هیئت اونجا به قبرستانی به اسم بولعلا می بردنشون، اینطور که می گفت از پنجاه سال پیش بخاطر شلوغی خیابونا و زیاد شدن هیئت ها دیگه شیدونه ها رو تکون نمی دن.
گفت تو این شیدونه ها بعضی ها پول و بعضی ها نون و خرما یا چیزای دیگه می زارن و البته تو یکیشون که خودم نگاه کردم علاوه بر پول چندتا نون که توش خرما بود گذاشته بودن.
و اضافه کرد که: شیدونه نمادی از مقبره ی کسیه که شیدونه به اسمشه.
شیدونه های دیگه ای که من تو خیابون شریعتی دیدم شیدونه ی امام حسین(ع) و امام حسن عسکری(ع) بودند.
داشتم تو عکسای قدیمی دزفول دنبال عکسی از شیدونه می گشتم که به عکس جالبی بر خوردم، عکسی از روز عاشورا بود مربوط به 100 سال پیش که تو اون یه شیدونه هم بود.
البته شانسی که من داشتم این بود که زیر عکس یه متن کوچیک در مورد تاریخ عکس وجود داشت.(تصویر فوق)
نمایی از عاشورای حسینی سال 1305 هجری مشتمل بر نخل کلبی خان- علم عباس و شیدونه ی امام رضا ع قبل از بازسازی در صحرای عباسعلی شهرستان دزفول.
البته من نمی دونم این شیدونه الان هست یا اگه هست کجاست ولی این عکس قدیمی واقعاً جالبه.امیدوارم که دزفول بتونه این نمادها رو حفظ کنه و چقدر خوب می شد اگه تو روز عاشورا این شیدونه ها رو حرکت می دادند.
در مورد شیدونه دو نقل گفته شده که جا داره اونا رو اینجا بگم
یکی اینکه این قبلاً(شی دانه) بوده و اشاره به محلی داشته که در جنگ های قدیم سلاح و لباس و اشیاء به جامانده از شهدا را پس از جنگ در آن نگهداری میکردند و دیگر اینکه ( شهید خانه ) که اشاره به جایی که در هنگام جنگ یا بعد از آن شهدا را میگذاشتند تا بعد از جنگ و سر فرصت دفن کنند البته نقل قول دومی به نظر می آید به واقعیت نزدیک تر است
و اما نقل دوم اینکه شیدونه ی امام رضا ع الان در محلی به همین نام در خیابان طالقانی نرسیده به فلکه سمت چپ در کوچه ای که منتهی به بقعه ی سید محمود میشود قرار دارد که همه ساله مراسم عزاداری در آنجا برقرار است نخل کلبی خان هم در مسجد میان دره یا همان علی ابن ابی طالب ع در خیابان امام نرسیده به میدان مثلث قرار دارد.
حاج غلامحسین سخاوت:
شیدانه نمادی از حرم شهید است در هر محلی که شیدانه ای بود بنام یک شهید یا امام منصوب بود و مردم آن را زیارت می کردند به عنوان نمادی از حرم آن امام یا شهید و نذورات خود را به آن شیدانه و خادمین می دادند و تبرکاً از آن شیدانه خوراکی می گرفتند به عنوان شفا و در دردها و گرفتاری ها چون دسترسی به شهدا و اهل بیت ع نداشتند به این شیدانه ها متوسل می شدند و برات خود را می گرفتند گاهی که بیماری های لاعلاج و یا جنگ و درگیری بین مردم اوج می گرفت شیدانه را بر پا می کردند و دور آنها طواف می کردند و گربه و زاری و توسل و حقیقتاً جواب می گرفتند پیر سالخورده ای می گفت: در روزگار قدیم که قحطی و گرسنگی و بیماری در بین مردم اوج گرفته بود هیچ راه علاجی نبود عالِمی سفارش کرد که در هر محله شیدانه ها را بپا کنید مردم می آمدند و زیارت می کردند و به صاحب شیدانه توسل پیدا می کردند و شکر خدا هم برات خود را می گرفتند.